Wrzesień 2019

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

2

Instytut Rozwoju Terytorialnego

ul. Dawida 1a

50-527 Wrocław

dr Maciej Zathey

dr hab. inż. arch. Magdalena Belof

mgr inż. Przemysław Malczewski

dr Wojciech Maleszka

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKSOŃSKIEGO POGRANICZA

3

SPIS TREŚCI

DEMOGRAFIA ____________________________________________________________ 5

Stan ludności _____________________________________________________________________ 5

Struktura ludności według płci i wieku ____________________________________________ 10

Ruch naturalny i migracje ludności ________________________________________________ 23

Potencjały i bariery rozwojowe w zakresie demografii _____________________________ 32

SFERA SPOŁECZNA _______________________________________________________ 34

Edukacja i wykształcenie ludności _________________________________________________ 34

Ochrona zdrowia i opieka społeczna ______________________________________________ 37

Mieszkalnictwo __________________________________________________________________ 40

Poziom życia _____________________________________________________________________ 43

Kultura i turystyka _______________________________________________________________ 44

Potencjały i bariery rozwojowe w zakresie sfery społecznej ________________________ 48

SFERA GOSPODARCZA ____________________________________________________ 50

Sytuacja makroekonomiczna _____________________________________________________ 50

Rynek pracy _____________________________________________________________________ 52

Struktura gospodarki i przedsiębiorczość __________________________________________ 61

Potencjały i bariery rozwojowe w zakresie sfery gospodarczej______________________ 74

SFERA PRZESTRZENNA ____________________________________________________ 76

Sieć osadnicza ___________________________________________________________________ 76

Sieć transportowa i dostępność komunikacyjna ___________________________________ 80

Potencjały i bariery rozwojowe w zakresie sfery przestrzennej _____________________ 86

PODSUMOWANIE ________________________________________________________ 87

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

4

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

5

DEMOGRAFIA

STAN LUDNOŚCI

Na obszarze pogranicza dolnośląsko-saksońskiego

1

w 2016 roku mieszkało 1 228,7 tys. osób – w tym:

po stronie polskiej 665,7 tys. mieszkańców (zasób ten stanowił 19,6% ogółu ludności województwa

dolnośląskiego i 9,6% ogółu ludności województwa lubuskiego), a po stronie niemieckiej 563,0 tys. osób

(13,8% ogółu ludności Saksonii). Do największych powiatów pod względem liczby mieszkańców (powyżej

80 tys. osób) należały: Bautzen (304,7 tys. mieszkańców, tj. 24,8% ogółu ludności obszaru pogranicza),

Görlitz (258,3 tys., 21,0%), żarski (97,8 tys., 8,0%), zgorzelecki (91,3 tys., 7,4%), bolesławiecki (90,2 tys.,

7,3%) i miasto Jelenia Góra (80,5 tys., 6,6%). Natomiast najmniejszą liczbą ludności (poniżej 50 tys. osób)

wyróżniały się powiaty: kamiennogórski (44,3 tys., 3,6%), złotoryjski (44,4 tys., 3,6%) i lwówecki

(46,5 tys., 3,8%); (tabela 1.1).

Gęstość zaludnienia na badanym terytorium w 2016 roku wynosiła 107 osób na 1 km

2

i była niższa

od średniej dla Unii Europejskiej

2

(118 osób na 1 km

2

). Wskaźnik ten różnił się po obu stronach granicy

– część niemiecka była bardziej zaludniona (125 osób na 1 km

2

) niż część polska (96 osób na 1 km

2

).

Należy zaznaczyć, że zarówno pogranicze saksońskie, jak i pogranicze dolnośląskie charakteryzują się

zdecydowanie niższą gęstością zaludnienia od regionów, do których przynależą – tj. Saksonii (221 osób

na 1 km

2

) i województwa dolnośląskiego (146 osób na 1 km

2

). Niska wartość analizowanego wskaźnika

na tle regionalnym wskazuje na peryferyjność obszaru pogranicza względem najistotniejszych obszarów

wzrostu – tj. gęsto zaludnionych miejskich obszarów Legnicy, Wrocławia, Drezna i Lipska.

Najgęściej zaludnionymi powiatami na analizowanym obszarze (powyżej 120 osób na 1 km

2

) były: miasto

Jelenia Góra (739), lubański (129), Bautzen (127) i Görlitz (122). Natomiast najmniejszą gęstością

zaludnienia (poniżej 80 osób na 1 km

2

) cechowały się powiaty: lwówecki (66), bolesławiecki (69), żarski

(70) i złotoryjski (77); (tabela 1.1).

Pogranicze dolnośląsko-saksońskie charakteryzuje się wyraźnym zróżnicowaniem przestrzennym

poziomu zaludnienia – część północna obszaru jest zdecydowanie słabiej zaludniona od części

południowej. Najwyższą gęstością zaludnienia (powyżej 250 osób na 1 km

2

) cechowały się gminy

miejskie – po stronie polskiej: Zgorzelec (1 943), Bolesławiec (1 632), Lubań (1 338), Złotoryja (1 323),

Jawor (1 235), Żary (1 153), Kamienna Góra (1 085), Jelenia Góra (739), Zawidów (710) i Kowary (302),

a po stronie niemieckiej: Görlitz (828), Radeberg (620), Ebersbach-Neugersdorf (600), Bautzen (599),

Zittau (385), Hoyerswerda (351), Wilthen (295), Kamenz (285), Pulsnitz (281), Weißwasser/O.L. (263)

i Schirgiswalde-Kirschau (260), a także gminy położone w południowej części obszaru pogranicza:

Ottendorf-Okrilla (385), Olbersdorf (326) i Oppach (299). Można zauważyć, że liderujące pod względem

analizowanego wskaźnika polskie gminy miejskie odznaczały się zdecydowanie wyższym poziomem

zaludnienia niż niemieckie gminy. Najsłabiej zaludnione (poniżej 46 osób na 1 km

2

) były gminy położone

w północnej części pogranicza – po stronie polskiej: Brody (14), Osiecznica (17), Przewóz (18),

1

Pogranicze dolnośląsko-saksońskie obejmuje łącznie 12 powiatów (10 powiatów w części polskiej i 2 powiaty w części

niemieckiej). Część dolnośląską pogranicza (tzw. pogranicze dolnośląskie) tworzy 9 powiatów należących do województwa

dolnośląskiego: bolesławiecki, jaworski, jeleniogórski, kamiennogórski, lubański, lwówecki, zgorzelecki, złotoryjski i miasto Jelenia

Góra oraz powiat żarski przynależący do województwa lubuskiego. Część saksońska pogranicza (tzw. pogranicze saksońskie)

składa się z 2 powiatów: Bautzen i Görlitz.

2

W analizie przyjęto wartość dla Unii Europejskiej złożonej z 28 państw (UE-28).

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

6

Gromadka (20), Węgliniec (25), Męcinka (34), Trzebiel (35), Lipinki Łużyckie (37), Paszowice (39), gmina

wiejska Żary (42), Pielgrzymka (44), Zagrodno (44) i Wądroże Wielkie (45), a po stronie niemieckiej:

Spreetal (17), Boxberg/O.L. (21), Hähnichen (25), Weißkeißel (27), Kreba-Neudorf (27), Elsterheide (28),

Trebendorf (29), Laußnitz (29), Krauschwitz (33), Rietschen (35), Quitzdorf am See (36), Neißeaue (36),

Lohsa (40), Mücka (40), Waldhufen (41), Neukirch (41), Hohendubrau (42), Horka (43) i Schwepnitz (45),

a także polska gmina Platerówka (34) zlokalizowana w powiecie lubańskim (mapa 1.1).

Tabela 1.1. Podstawowe wskaźniki charakteryzujące stan ludności na obszarze pogranicza dolnośląsko-

sakońskiego [2016].

Powiat bolesławiecki

1 304

90 180

7,3

69,2

Powiat jaworski

582

51 176

4,2

87,9

Powiat jeleniogórski

627

64 395

5,2

102,7

Powiat kamiennogórski

396

44 262

3,6

111,8

Powiat lubański

428

55 238

4,5

129,1

Powiat lwówecki

710

46 527

3,8

65,5

Powiat zgorzelecki

839

91 258

7,4

108,8

Powiat złotoryjski

576

44 381

3,6

77,1

Powiat m. Jelenia Góra

109

80 524

6,6

738,8

Powiat żarski

1 393

97 783

8,0

70,2

Landkreis Bautzen

2 396

304 691

24,8

127,2

Landkreis Görlitz

2 111

258 337

21,0

122,4

W latach 2006-2016 na pograniczu dolnośląsko-saksońskim nastąpił znaczny spadek liczby ludności.

Łącznie przez okres 10 lat ubyło 82,5 tys. osób, co stanowiło 6,3% ogółu populacji (w województwie

dolnośląskim zarejestrowano wzrost liczby ludności o 0,7%, a w Saksonii ubytek mieszkańców o 4,0%).

Ten niekorzystny kierunek zmian liczby ludności zaznaczył się zarówno po stronie niemieckiej badanego

terytorium, jak i po stronie polskiej, choć należy podkreślić różną intensywność zjawiska – w części

dolnośląskiej spadek liczby ludności był relatywnie mniejszy (zasób mieszkańców zmniejszył się

o 14,6 tys. osób, co stanowiło 2,1% ogółu ludności) niż w części saksońskiej (ubyło 67,9 tys. osób,

co odpowiadało 10,8% ogółu tejże populacji); (wykres 1.1).

3

W stosunku do ogółu ludności pogranicza dolnośląsko-saksońskiego.

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

7

Mapa 1.1.

Gęstość zaludnienia na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

Wykres 1.1. Zmiana liczby ludności na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-2016, 2017-2030].

Ponadto na pograniczu dolnośląsko-saksońskim uwidoczniły się silne dysproporcje w zakresie zmian

liczby ludności w układzie miasto-wieś. W miastach zaobserwowano niemal 2-krotnie wyższy spadek

76

78

80

82

84

86

88

90

92

94

96

98

100

102

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

8

liczby mieszkańców (o 7,6%) niż na obszarach wiejskich (o 4,2%). Należy zaznaczyć, że zjawisko

kształtowało się odmiennie w poszczególnych częściach pogranicza. Po stronie polskiej zaznaczył się

przyrost ludności na obszarach wiejskich (o 2,0%), w szczególności w strefach podmiejskich miast:

Bolesławca, Jeleniej Góry, Zgorzelca i Żar, co związane jest z zachodzącym intensywnie procesem

suburbanizacji, przy jednoczesnym ubytku ludności w miastach (o 4,6%). Natomiast część niemiecka

cechowała się bardzo zbliżonym spadkiem liczby ludności w miastach (o 10,9%) i na obszarach wiejskich

(o 10,5%); (wykres 1.2).

Wykres 1.2. Zmiana liczby ludności w układzie miasta-wieś na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego

[2006-2016].

W ujęciu lokalnym na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w zmianach ludnościowych zdecydowanie

dominował trend spadkowy – aż 151 gmin (88% ogółu gmin pogranicza) odnotowało spadek liczby

ludności. Należy podkreślić, że korzystniejszą sytuację w zakresie zmian ludnościowych na badanym

terytorium zaobserwowano po stronie dolnośląskiej niż po stronie saksońskiej. W niemieckiej części

pogranicza wszystkie gminy zmniejszyły zasób ludnościowy, a największe ubytki mieszkańców (poniżej

-14,5%) wystąpiły w gminach położonych w szczególności w północnej części powiatów Görlitz

i Bautzen: Mücka (-20,3%), Stadt Weißwasser/O.L. (-20,0%), Stadt Hoyerswerda (-19,3%), Boxberg/O.L.

(-17,7%), Groß Düben (-17,6%), Stadt Rothenburg/O.L. (-17,3%), Kreba-Neudorf (-16,7%) i Spreetal

(-14,8%) oraz w gminach w południowo-wschodniej części pogranicza saksońskiego: Oppach (-18,4%),

Stadt Seifhennersdorf (-17,9%), Stadt Ebersbach-Neugersdorf (-17,4%), Schönau-Berzdorf a. d. Eigen

(-17,1%), Stadt Ostritz (-16,9%), Schönbach (-16,7%), Dürrhennersdorf (-15,6%), Stadt Bernstadt a. d.

Eigen (-15,3%), Stadt Löbau (-15,2%) i Bertsdorf-Hörnitz (-15,1%), a także w gminach: Großharthau

(-17,1%), Puschwitz (-16,9%), Stadt Kamenz (-15,9%) i Stadt Wilthen (-15,8%). Natomiast najmniejsze

spadki liczby mieszkańców (powyżej -4,6%) zaobserwowano w gminach położonych w części zachodniej:

Arnsdorf (-0,2%), Stadt Radeberg (-0,7%), Ottendorf-Okrilla (-1,2%), Neschwitz (-3,8%), Ohorn (-3,8%),

Panschwitz-Kuckau (-4,0%), Stadt Bautzen (-4,3%), Stadt Königsbrück (-4,5%) i Wachau (-4,5%)

oraz w gminie Stadt Görlitz (-2,1%). W polskiej części pogranicza wzrost liczby ludności odnotowano

w gminach będących gminami wiejskimi lub miejsko-wiejskimi położonymi wokół ośrodków miejskich:

-11

-10

-9

-8

-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2

3

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

9

Jeleniej Góry – gminy: Jeżów Sudecki (14,3%), Janowice Wielkie (6,9%), Podgórzyn (5,8%), Lubomierz

(3,8%), Mysłakowice (2,9%) i Stara Kamienica (2,1%); Bolesławca – gminy: Bolesławiec (13,3%), Warta

Bolesławiecka (9,2%), Osiecznica (5,9%) i Nowogrodziec (3,6%); Lubania i Zgorzelca – gminy: Zgorzelec

(5,7%), Sulików (3,2%), Lubań (0,8%) i Siekierczyn (0,1%); Jawora i Złotoryi - gminy: Męcinka (4,4%),

Paszowice (4,0%), Mściwojów (2,4%) i Złotoryja (0,7%); Żar – gminy: Żary (6,9%) i Lipinki Łużyckie (3,0%)

oraz Kamiennej Góry – gmina Kamienna Góra (3,8%). Największe ubytki mieszkańców (od -8,2%

do -4,6%) zarejestrowano w gminach usytuowanych w południowej części polskiego obszaru pogranicza:

gmina miejska Kamienna Góra (-8,2%), Platerówka (-7,6%), Świeradów-Zdrój (-6,9%), Jelenia Góra

(-6,9%), Wojcieszów (-5,9%), Bogatynia (-5,6%), Szklarska Poręba (-5,4%), Kowary (-5,1%), gmina miejska

Zgorzelec (-5,0%) i Karpacz (-4,8%); (mapa 1.2).

Mapa 1.2.

Zmiana liczby ludności na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-2016].

Prognoza demograficzna dla obszaru pogranicza dolnośląsko-saksońskiego wskazuje, że trendy zmian

ludnościowych obserwowane w latach 2006-2016 jeszcze się pogłębią w perspektywie do 2030 roku.

W latach 2017-2030 liczba mieszkańców analizowanego obszaru zmniejszy się aż o 123,7 tys. osób,

co stanowi 10,1% ogółu ludności. W części polskiej pogranicza nastąpi ubytek ludności o 53,7 tys.

mieszkańców (czyli o 8,1%), a w części niemieckiej o 70,0 tys. osób. (czyli o 12,4%); (wykres 1.1).

W korzystnej sytuacji demograficznej pozostanie jedynie 8 gmin w polskiej części pogranicza. Wzrost

liczby mieszkańców przewidywany jest w 7 gminach wiejskich położonych w strefach podmiejskich:

Jeżów Sudecki (o 11,1%), Bolesławiec (11,0%), Warta Bolesławiecka (7,0%), Zgorzelec (5,6%), Żary

(4,3%), Paszowice (0,9%) i Kamienna Góra (0,4%) oraz gminie miejsko-wiejskiej Nowogrodziec (0,4%).

Należy podkreślić, że znacząco zwiększy się liczba gmin depopulacyjnych, co jeszcze bardziej uwypukli

występowanie stref przejściowych pomiędzy poszczególnymi zespołami miejskimi w szczególności

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

10

na pograniczu dolnośląskim. Nie dość, że proces depopulacji w skali pogranicza dolnośląsko-

saksońskiego będzie miał charakter globalny, to dodatkowo zwiększy się jego skala. W niektórych

gminach zwłaszcza położonych po saksońskiej stronie pogranicza prognozuje się ubytek ludności

na poziomie poniżej -13,6% - są to gminy: Stadt Hoyerswerda (-23,7%), Stadt Reichenbach/O.L. (-18,8%),

Stadt Niesky (-18,3%), gmina miejska Kamienna Góra (-17,4%), Oderwitz (-17,2%), Szklarska Poręba

(-16,3%), gmina miejska Zgorzelec (-15,8%), Świeradów-Zdrój (-15,2%), Großschönau (-14,9%), Stadt

Weißwasser/O.L. (-14,8%), Stadt Ebersbach-Neugersdorf (-14,4%), Neukirch/Lausitz (-14,2%), Stadt

Zittau (-14,1%), Stadt Löbau (-14,0%), Kottmar (-14,0%) i Kowary (-13,8%); (mapa 1.3).

Mapa 1.3.

Prognozowana zmiana liczby ludności na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2017-2030].

STRUKTURA LUDNOŚCI WEDŁUG PŁCI I WIEKU

Zmiany liczby ludności na pograniczu dolnośląsko-saksońskim obserwowane w latach 2006-2016

i prognozowane w lata 2017-2030 przyczyniają się i będę się przyczyniać do istotnych zmian w strukturze

ludności. Badany obszar pod względem struktury ludności według płci w 2016 roku cechował się

nadwyżką liczby kobiet nad liczbą mężczyzn – wskaźnik feminizacji

4

wyniósł 105,0 kobiet

na 100 mężczyzn (w Unii Europejskiej 104,6). Wskaźnik ten kształtował się jednak odmiennie po obu

stronach granicy – w części polskiej przewaga liczby kobiet była zdecydowanie większa (wskaźnik

feminizacji osiągnął wartość 106,5; dla porównania w województwie dolnośląskim 108,0) niż w części

4

Wskaźnik feminizacji – liczba kobiet przypadająca na 100 mężczyzn.

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

11

niemieckiej (wskaźnik feminizacji był równy 103,2; w Saksonii 103,1). Jeszcze większe zróżnicowanie

zjawiska można zaobserwować w układzie miasto-wieś. Zarówno w części dolnośląskiej, jak i w części

saksońskiej pogranicza na obszarach miejskich zdecydowanie przeważały kobiety nad mężczyznami,

przy czym w polskiej części analizowanego terytorium dysproporcja w strukturze ludności według płci

była zdecydowanie większa niż w części niemieckiej (w polskich miastach na 100 mężczyzn przypadało

110,5 kobiet, a na wsiach 100,5, natomiast w niemieckich miastach współczynnik feminizacji wynosił

105,5, a na wsiach 99,8).

W układzie lokalnym również uwidoczniło się relatywnie duże zróżnicowanie poziomu feminizacji.

Zdecydowana większość gmin położonych w polskiej części pogranicza (77%) charakteryzowała się

nadwyżką kobiet nad mężczyznami. Zaledwie 14 gmin, będących w większości gminami o dominującej

funkcji rolniczej, zanotowało przewagę liczby mężczyzn nad liczbą kobiet: Paszowice (współczynnik

feminizacji wyniósł 95,3 kobiet na 100 mężczyzn), Pielgrzymka (95,6), Platerówka (95,6), Janowice

Wielkie (97,0), Lubań (98,0), Osiecznica (99,1), gmina wiejska Zgorzelec (99,3), Sulików (99,4), Marciszów

(99,5), Świerzawa (99,6), Mściwojów (99,7), gmina wiejska Kamienna Góra (99,7), Siekierczyn (99,7)

i Gromadka (99,9). Natomiast najwyższymi wartościami wskaźnika feminizacji (powyżej 107,0)

wyróżniały się na pograniczu polskim gminy będące w szczególności gminami miejskimi: Szklarska

Poręba (115,7), Jelenia Góra (114,7), Karpacz (112,9), Świeradów-Zdrój (112,5), Bolesławiec (112,4),

Zgorzelec (111,2), Żary (111,0), Lubań (110,8), Złotoryja (110,6), Kowary (110,1), Zawidów (109,3),

Piechowice (109,1), Jawor (108,6), Kamienna Góra (108,3) oraz gmina miejsko-wiejska Gryfów Śląski

(107,3); (mapa 1.4).

Mapa 1.4.

Wskaźnik feminizacji na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

12

W niemieckiej części pogranicza liczebność gmin, w których zaobserwowano przewagę liczby kobiet nad

mężczyznami w niewielkim stopniu przewyższała liczebność gmin z dominacją mężczyzn – stanowiły one

54% ogółu gmin. Najwyższe wartości analizowanego wskaźnika (powyżej 107,0 kobiet przypadających

na 100 mężczyzn) osiągnęły gminy: Kurort Jonsdorf (109,9), Panschwitz-Kuckau (109,9), Stadt

Weißwasser/O.L. (109,2), Stadt Bischofswerda (109,1), Stadt Wilthen (108,4), Stadt Hoyerswerda

(108,0), Oppach (107,9), Stadt Görlitz (107,7), Rietschen (107,6), Großschönau (107,6) i Olbersdorf

(107,4), natomiast najniższy wskaźnik feminizacji (poniżej 97,0 kobiet przypadających na 100 mężczyzn)

zaobserwowano w gminach: Ralbitz-Rosenthal (85,1), Großschweidnitz (90,5), Weißkeißel (91,2), Oßling

(91,9), Arnsdorf (92,5), Hähnichen (92,8), Markersdorf (93,2), Groß Düben (93,9), Stadt Weißenberg

(93,9), Schönteichen (94,8), Nebelschütz (94,8), Waldhufen (95,0), Burkau (95,1), Wachau (95,2),

Kubschütz (95,5), Schwepnitz (95,8), Mittelherwigsdorf (95,8), Laußnitz (96,2), Dürrhennersdorf (96,3),

Steinigtwolmsdorf (96,6), Horka (96,8), Doberschau-Gaußig (96,8) i Rosenbach (96,9).

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowiła

13,2% ogółu mieszkańców (W Unii Europejskiej 15,6%), ludność w wieku produkcyjnym liczyła 65,2%

populacji (w Unii Europejskiej 65,3%), a ludność w wieku poprodukcyjnym obejmowała 21,5%

mieszkańców (w Unii Europejskiej 19,1%)

5

. Strukturę ludności według wieku na analizowanym obszarze

można zatem uznać za niekorzystną na tle przestrzeni europejskiej. Cechuje ją bowiem względnie wysoki

udział ludności starej (powyżej 65 lat), przy jednoczesnym stosunkowo niskim udziale ludności młodej

(0-14 lat); (wykres 1.3).

Wykres 1.3. Struktura ludności według grup wieku na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006, 2016,

2030].

5

Ludność według grup wieku – ludność w wieku przedprodukcyjnym (0-14 lat), ludność w wieku produkcyjnym (15-64 lata)

i ludność w wieku poprodukcyjnym (65 lat i więcej).

0,0

10,0

20,0

30,0

40,0

50,0

60,0

70,0

80,0

90,0

100,0

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

13

Należy zaznaczyć, że badane zjawisko różniło się po obu stronach granicy. Zdecydowanie gorszą

strukturą ludności według wieku wyróżniała się część niemiecka pogranicza, w której zanotowano

względnie wysoki udział ludności w wieku poprodukcyjnym – tj. 27,4% populacji (w części polskiej grupa

ta stanowiła 16,6% ogółu mieszkańców, czyli aż o 10,8 p.p. mniej; dla porównania: w Saksonii 25,5%,

a w województwie dolnośląskim 17,0%) i relatywnie niski udział ludności w wieku produkcyjnym –

tj. 59,9% (w części polskiej grupa ta obejmowała 69,7% populacji, czyli o 9,8 p.p. więcej; w Saksonii

61,5%, a w województwie dolnośląskim 68,9%), przy jednocześnie niewielkim odsetku ludności w wieku

przedprodukcyjnym – tj. 12,7% mieszkańców (w części polskiej 13,7%; w Saksonii 12,9%,

a w województwie dolnośląskim 14,1%).

O pogarszającej się sytuacji demograficznej na pograniczu dolnośląsko-saksońskim świadczą istotne

zmiany liczebności poszczególnych grup ludności według wieku, których negatywne konsekwencje

uwidocznią się również w przyszłości. W latach 2006-2016 nastąpił wyraźny spadek liczby ludności

w wieku produkcyjnym o 11,1% (w części polskiej o 4,7%, a w części niemieckiej aż o 18,7%);

(wykres 1.5). Towarzyszył jemu wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym o 10,6% (w części

polskiej aż o 23,9%, a w części niemieckiej o 2,6%); (wykres 1.6). Na badanym terytorium odmiennie

kształtował się kierunek zmian liczby ludności młodej (0-14 lat). W części dolnośląskiej zaobserwowano

niekorzystne zjawisko – spadek liczby ludności w tejże grupie o 12,7%, natomiast w części saksońskiej

nastąpiło pozytywne przekształcenie – wzrost liczby ludności w wieku przedprodukcyjnym o 8,9%.

Na obszarze całego pogranicza liczebność grupy ludności będącej w wieku 0-14 lat zmniejszyła się o 4,4%

(wykres 1.4).

Wykres 1.4. Zmiana liczby ludności w wieku 0-14 lat na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-

2016, 2017-2030].

70

75

80

85

90

95

100

105

110

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

14

Wykres 1.5. Zmiana liczby ludności w wieku 15-64 lata na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-

2016, 2017-2030].

Wykres 1.6. Zmiana liczby ludności w wieku 65 lat i więcej na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego

[2006-2016, 2017-2030].

Prognoza demograficzna dla obszaru pogranicza dolnośląsko-saksońskiego przewiduje pogłębienie się

niekorzystnych tendencji. Prognozuje się, że w latach 2017-2030 liczba ludności w wieku produkcyjnym

zmniejszy się aż o 20,1% i będzie stanowić tylko 58,0% ogółu populacji (w części polskiej spadek o 17,7%

- 62,4% ogółu mieszkańców, w części niemieckiej spadek o 23,3% - 52,5% ogółu ludności); (wykres 1.3

60

65

70

75

80

85

90

95

100

105

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

95

100

105

110

115

120

125

130

135

140

145

150

155

160

165

170

175

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

2017

2018

2019

2020

2021

2022

2023

2024

2025

2026

2027

2028

2029

2030

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

15

i wykres 1.5). Jednocześnie w analizowanym okresie nastąpi znaczny wzrost liczby ludności starej

(powyżej 65 lat) o 25,1%, która będzie obejmować aż 29,9% ogółu mieszkańców (w części polskiej wzrost

o 39,8% - 25,2% ogółu populacji, w części niemieckiej wzrost o 14,6% - 35,8% ogółu ludności);

(wykres 1.3 i wykres 1.6). Dodatkowo liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym zmniejszy się o 17,8%

i będzie stanowić 12,1% ogółu mieszkańców (w części polskiej spadek o 17,0% - 12,4% ogółu ludności;

w części niemieckiej spadek o 18,9% - 11,8% ogółu populacji); (wykres 1.3 i wykres 1.4).

Dysproporcje w strukturze ludności według wieku zarysowują się jeszcze wyraźniej pomiędzy

poszczególnymi gminami po obu stronach granicy. W 2016 roku gminy położone w polskiej części

pogranicza cechowały się korzystniejszą sytuacją demograficzną pod względem udziału ludności w wieku

0-14 lat w liczbie ludności ogółem niż gminy niemieckie. Najwyższe wartości analizowanego wskaźnika

(powyżej 14,5% ludności w wieku przedprodukcyjnym w ogóle mieszkańców) po polskiej stronie

pogranicza notowały gminy wiejskie bądź miejsko-miejskie w szczególności położone w północnej części

obszaru – gminy wiejskie: Osiecznica (17,9%), Lipinki Łużyckie (16,8%), Męcinka (16,0%), Warta

Bolesławiecka (16,0%), Żary (15,9%), Brody (15,9%), Bolesławiec (15,6%), Mściwojów (15,3%), Wądroże

Wielkie (15,3%), Pielgrzymka (15,2%), Lubań (15,1%), Złotoryja (15,0%) i Trzebiel (14,9%), a także gmina

miejsko-wiejska Lubsko (14,6%) i gmina miejska Łęknica (16,1%). Ponadto względnie dużym udziałem

ludności w wieku 0-14 lat w ogóle populacji odznaczało się kilka gmin (wiejskich bądź miejsko-wiejskich)

usytuowanych w południowej części obszaru: Nowogrodziec (16,2%), Kamienna Góra (15,7%), Sulików

(15,6%), Jeżów Sudecki (15,2%) i Lubomierz (14,8%). Z kolei najniższy udział ludności w wieku

przedprodukcyjnym (poniżej 12,5%) zanotowano w gminach zlokalizowanych w południowej części

terytorium: Szklarska Poręba (10,5%), Karpacz (11,0%), gmina miejska Zgorzelec (11,5%), Jelenia Góra

(12,1%), Gryfów Śląski (12,1%), gmina miejska Lubań (12,2%) i Podgórzyn (12,5%); (mapa 1.5).

Na pograniczu saksońskim najwyższym udziałem ludności młodej (powyżej 14,5%) wyróżniały się gminy

położone w środkowej części obszaru, zwłaszcza gminy usytuowane na zachód od miasta Bautzen:

Ralbitz-Rosenthal (19,3%), Nebelschütz (19,3%), Räckelwitz (16,8%), Crostwitz (16,8%), Radibor (16,4%),

Frankenthal (15,8%), Rammenau (15,8%), Doberschau-Gaußig (15,7%), Lichtenberg (15,7%), Neschwitz

(15,7%), Ohorn (15,6%), Wachau (15,5%), Stadt Wittichenau (15,5%), Panschwitz-Kuckau (15,4%),

Ottendorf-Okrilla (15,2%), Burkau (15,2%) i Steina (15,0%), a także gminy:

Rosenbach (16,3%),

Hohendubrau (16,2%), Königshain (15,9%), Kodersdorf (15,3%), Markersdorf (15,2%), Stadt Weißenberg

(15,1%), Hähnichen (15,1%) i Malschwitz (14,6%). Natomiast najniższy udział ludności w wieku

przedprodukcyjnym (poniżej 11,4%) zanotowały gminy położone peryferyjnie w obrębie powiatów

Görlitz i Bautzen – na północny: Stadt Hoyerswerda (9,7%), Weißkeißel (10,0%), Spreetal (10,1%),

Schleife (10,7%), Stadt Lauta (10,8%), Stadt Niesky (10,9%), Boxberg/O.L. (11,0%), Kreba-Neudorf

(11,1%), Stadt Weißwasser/O.L. (11,2%), Mücka (11,2%) i Lohsa (11,2%) oraz na południu: Oybin

(10,3%), Stadt Seifhennersdorf (10,5%), Stadt Wilthen (10,8%), Großschweidnitz (10,8%), Kurort

Jonsdorf (10,8%), Kottmar (10,8%), Stadt Ebersbach-Neugersdorf (11,0%), Großschönau (11,2%),

Cunewalde (11,3%), Stadt Bernstadt a. d. Eigen (11,3%) i Oderwitz (11,3%); (mapa 1.5).

W latach 2006-2016 na pograniczu dolnośląsko-saksońskim odmiennie kształtował się dominujący

kierunek zmian liczby ludności w wieku 0-14 lat – w większość niemieckich gmin (74% ogółu gmin)

nastąpił wzrost liczby ludności w analizowanej grupie wiekowej, natomiast większość polskich gmin

(aż 93% ogółu gmin) cechowała się spadkiem liczby ludności młodej. Po stronie niemieckiej najwyższe

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

16

Mapa 1.5.

Ludność w wieku 0-14 lat w liczbie ludności ogółem na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego

[2016].

Mapa 1.6.

Zmiana liczby ludność w wieku 0-14 lat na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-

2016].

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

17

wzrosty liczby ludności w wieku 0-14 lat (powyżej 20,0%) odnotowano w gminach położonych

w szczególności w środkowo-zachodniej części obszaru: Räckelwitz (40,8%), Ohorn (37,0%), Stadt

Königsbrück (33,3%), Demitz-Thumitz (32,4%), Schwepnitz (30,0%), Rammenau (29,2%), Wachau

(28,4%), Ottendorf-Okrilla (28,1%), Großnaundorf (27,3%), Lichtenberg (26,5%), Arnsdorf (24,5%),

Burkau (24,4%), Radibor (24,3%), Nebelschütz (24,3%), Neschwitz (24,0%), Steina (23,7%), Stadt

Radeberg (22,5%), Hochkirch (22,0%), Haselbachtal (20,5%) i Doberschau-Gaußig (20,2%), a także

w gminach: Stadt Görlitz (27,2%), Elsterheide (23,5%), Rosenbach (23,1%) i Gablenz (21,9%).

Natomiast najwyższym ubytkiem ludności (poniżej -10,0%) charakteryzowały się gminy położone

głównie w powiecie Görlitz: Schönau-Berzdorf a. d. Eigen (-31,6%), Mücka (-17,3%), Stadt Bernstadt

a. d. Eigen (-11,6%) i Waldhufen (-10,5%) oraz w gminie Spreetal (-17,9%) w powiecie Bautzen.

Po stronie polskiej jedynie 4 gminy (mające status gmin wiejskich) wyróżniały się przyrostem liczby

ludności młodej: Jeżów Sudecki (5,2%), Warta Bolesławiecka (4,9%), Janowice Wielkie (4,3%) i Lipinki

Łużyckie (2,0%). W pozostałych gminach odnotowano spadek liczby ludności w analizowanej grupie

wiekowej, w tym najwyższy ubytek (poniżej -20,0%) wystąpił w gminach położonych przede wszystkim

w powiatach: lubańskim – gminy: Platerówka (-29,0%), Leśna (-21,4%) i Olszyna (-20,8%); lwóweckim –

gminy: Gryfów Śląski (-24,4%) i Mirsk (-21,5%) oraz żarskim – gminy: Przewóz (-26,5%) i Łęknica (-24,6%),

a także w gminach: Kamienna Góra (-21,9), Karpacz (-21,3%) i Zawidów (-21,2%); (mapa 1.6).

Pogranicze dolnośląsko-saksońskie w 2016 roku cechowało się bardzo dużymi dysproporcjami

pod względem udziału ludności w wieku produkcyjnym po obu stronach granicy. Niemalże wszystkie

niemieckie gminy (z wyjątkiem gminy Großschweidnitz) odznaczały się niższym udziałem ludności

w wieku 15-64 lata (oscylującym od 53,1% do 66,5% ogółu ludności) niż gminy polskie (ludność ta

stanowiła od 67,0% do 73,0% ogółu populacji). Najwyższy odsetek ludności analizowanej grupy

wiekowej (powyżej 72,0%) zarejestrowano w polskich gminach posiadających status gmin wiejskich:

Zgorzelec (73,0%), Bolesławiec (72,7%), Lubań (72,5%), Stara Kamienica (72,4%), Żary (72,3%), Brody

(72,3%), Złotoryja (72,2%), Przewóz (72,2%) i Pielgrzymka (72,0%), a najniższy odsetek (poniżej 58,0%)

w gminach położonych w południowej części pogranicza saksońskiego: Oybin (53,1%), Kurort Jonsdorf

(54,4%), Stadt Ebersbach-Neugersdorf (55,0%), Großschönau (56,2%), Olbersdorf (56,3%), Stadt

Seifhennersdorf (56,3%), Stadt Ostritz (56,4%), Oderwitz (56,9%), Stadt Wilthen (57,4%), Leutersdorf

(57,5%), Stadt Zittau (57,5%), Stadt Neusalza-Spremberg (57,7%), Cunewalde (57,8%) i Kottmar (57,9%),

a także w gminach: Stadt Hoyerswerda (55,8%) i Quitzdorf am See (57,6%); (mapa 1.7).

Ponadto na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w latach 2006-2016 uwidoczniło się bardzo duże

zróżnicowanie skali zmian liczby ludności w wieku produkcyjnym. Wszystkie gminy w niemieckiej części

pogranicza zanotowały ubytek ludności w analizowanej grupie wiekowej a intensywność tych zmian była

zdecydowanie wyższa niż w gminach po stronie polskiej (aż do -31,9%). Najwyższy spadek liczby ludności

w wieku 15-64 lat (poniżej -23,0%) charakteryzował saksońskie gminy usytuowane peryferyjnie –

na północy: Stadt Weißwasser/O.L. (-31,9%), Stadt Hoyerswerda (-30,2%), Groß Düben (-26,8%),

Boxberg/O.L. (-25,3%), Gablenz (-25,2%), Mücka (-24,9%), Stadt Kamenz (-24,7%) i Stadt

Rothenburg/O.L. (-23,7%) oraz na południu: Oybin (-28,6%), Kurort Jonsdorf (-28,5%), Oppach (-28,0%),

Stadt Wilthen (-26,8%), Stadt Ebersbach-Neugersdorf (-26,2%), Stadt Seifhennersdorf (-25,3%),

Großharthau (-24,9%), Schönbach (-24,8%), Stadt Ostritz (-24,7%), Olbersdorf (-24,1%), Dürrhennersdorf

(-23,9%) i Leutersdorf (-23,5%). Jedynie część gmin położonych w polskiej części pogranicza odnotowała

wzrost liczby ludności w wieku produkcyjnym, z czego najwyższym przyrostem (powyżej 5,0%)

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

18

Mapa 1.7.

Ludność w wieku 15-64 lat w liczbie ludności ogółem na obszarze pogranicza dolnośląsko-

sakońskiego [2016].

Mapa 1.8.

Zmiana liczby ludności w wieku 15-64 lat na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-

2016].

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

19

wyróżniły się gminy wiejskie: Bolesławiec (13,6%), Jeżów Sudecki (13,6%), Żary (8,6%), Warta

Bolesławiecka (8,1%), Osiecznica (7,5%), Męcinka (6,3%), Kamienna Góra (6,3%), Paszowice (6,0%)

i Janowice Wielkie (5,1%); (mapa 1.8).

O skali problemów demograficznych obserwowanych na pograniczu dolnośląsko-saksońskim

świadczoną również przekształcenia w grupie ludności w wieku poprodukcyjnym. W 2016 roku

w gminach po obu stronach granicy uwidoczniły się znaczące dysproporcje pod względem udziału

ludności w wieku 65 lat i więcej. Generalnie odsetek ludności starej w ogóle populacji w gminach

niemieckich był zdecydowanie wyższy (kształtował się na poziomie od 15,8% do 36,6%) niż w gminach

polskich (od 11,7% do 21,3%). Fakt ten świadczy o bardziej zaawansowanej fazie procesu starzenia się

społeczeństwa w saksońskiej części pogranicza. Udział ludności w wieku poprodukcyjnym w niektórych

niemieckich gminach przekraczał nawet 30,0%, a zatem osiągnięto anormalnie wysoki stan starości

demograficznej. Sytuacja ta może powodować ogromne niedobory siły roboczej na lokalnych rynkach

pracy. Najwyższym udziałem ludności w wieku 65 lat i więcej cechowały się gminy położone

w szczególności na południu powiatu Görlitz: Oybin (36,6%), Kurort Jonsdorf (34,8%), Stadt Ebersbach-

Neugersdorf (34,0%), Stadt Seifhennersdorf (33,2%), Großschönau (32,6%), Oderwitz (31,8%),

Olbersdorf (31,6%), Kottmar (31,3%), Stadt Ostritz (30,9%), Stadt Zittau (30,7%), Leutersdorf (30,2%)

i Stadt Neusalza-Spremberg (30,0%), a także gminy: Stadt Hoyerswerda (34,5%), Stadt Wilthen (31,9%)

i Cunewalde (30,9%). Po stronie saksońskiej w korzystniejszej sytuacji były gminy usytuowane głównie

w strefie podmiejskiej Bautzen, które cechowały się odsetkiem ludności starej poniżej 21,0%: Ralbitz-

Rosenthal (15,8%), Nebelschütz (17,1%), Puschwitz (19,7%), Schönteichen (20,7%), Neschwitz (20,8%),

Panschwitz-Kuckau (20,8%) i Stadt Wittichenau (21,0%) oraz gminy: Rosenbach (20,5%), Arnsdorf

(21,0%) i Großschweidnitz (21,0%); (mapa 1.9).

Po polskiej stronie pogranicza najkorzystniejszą sytuację (udział ludności w wieku poprodukcyjnym

nie przekraczał 14,5%) posiadały gminy wiejskie bądź miejsko-wiejskie położone w północno-środkowej

część terytorium: Osiecznica (11,7%), Bolesławiec (11,7%), Żary (11,8%), Brody (11,8%), Lubań (12,3%),

Warta Bolesławiecka (12,5%), Zgorzelec (12,6%), Nowogrodziec (12,7%), Sulików (12,7%), Złotoryja

(12,8%), Pielgrzymka (12,8%), Przewóz (13,3%), Lipinki Łużyckie (13,6%), Paszowice (13,9%), Lubomierz

(14,1%), Gromadka (14,2%), Męcinka (14,2%), Siekierczyn (14,3%) i Świerzawa (14,5%), a także gminy:

Łęknica (12,3%), gmina wiejska Kamienna Góra (12,4%), Platerówka (12,8%), Jeżów Sudecki (13,0%),

Stara Kamienica (14,0%) i Bogatynia (14,4%). Natomiast najwyższym udziałem ludności starej (od 16,5%

do 21,0%) charakteryzowały się zwłaszcza gminy położone w południowej części pogranicza polskiego:

Jelenia Góra (21,0%), gmina miejska Bolesławiec (19,9%), gmina miejska Kamienna Góra (19,5%), gmina

miejska Lubań (19,5%), Szklarska Poręba (18,8%), Świeradów-Zdrój (18,2%), Piechowice (18,0%), Kowary

(17,9%), Gryfów Śląski (17,5%), Podgórzyn (17,1), Karpacz (16,9%) i Lubawka (16,6%) oraz gminy: Bolków

(16,9%), Jawor (16,9%) i gmina miejska Żary (16,9%); (mapa 1.9).

Zmiany liczby ludności w wieku poprodukcyjnym występujące na pograniczu dolnośląsko-saksońskim

w latach 2006-2016 potwierdzają postępujący proces starzenia się społeczeństwa. Na badanym

terytorium zaobserwowano silne zróżnicowanie przestrzenne w zakresie stopnia zaawansowania owego

procesu. O ile tylko część gmin niemieckich (59% ogółu gmin) zanotowała przyrost liczby ludności

powyżej 65 lat, o tyle wszystkie gminy polskie cechowały się wzrostem liczby mieszkańców tej grupy

wiekowej. Wynika to z faktu, że proces starzenia się ludności w niemieckiej części pogranicza został

zapoczątkowany dużo wcześniej niż w polskiej części i aktualnie przebiega on z mniejszą intensywnością.

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

20

Mapa 1.9.

Ludnośći w wieku 65 lat i więcej w liczbie ludności ogółem na obszarze pogranicza dolnośląsko-

sakońskiego [2016].

Mapa 1.10. Zmiana liczby ludnośći w wieku 65 lat i więcej na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego

[2006-2016].

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

21

Najwyższy wzrost liczby ludności w wieku poprodukcyjnym (powyżej 25%) zaobserwowano w polskich

gminach miejskich: Łęknica (61,8%), Jawor (43,5%), Złotoryja (41,5%), Lubań (39,7%), Żary (34,3%),

Bolesławiec (34,0%), Zgorzelec (29,6%), Zawidów (29,1%), Piechowice (27,3%) i Świeradów-Zdrój

(25,2%) oraz w gminach wiejskich położonych w pobliżu ośrodków miejskich: Bolesławca – gminy:

Bolesławiec (40,3%), Osiecznica (36,9%); Jeleniej Góry – gminy: Stara Kamienica (34,0%), Podgórzyn

(33,7%), Jeżów Sudecki (32,1%); Zgorzelca – gmina Zgorzelec (33,8%), a także w gminach: Lubsko (28,5%)

i Bogatynia (25,6%). Natomiast najwyższym ubytkiem ludności starej (poniżej 5,0%) cechowały się gminy

niemieckie położone na północny od miasta Görlitz: Hähnichen (-13,7%), Horka (-10,3%), Kreba-Neudorf

(-9,9%), Waldhufen (-9,0%), Mücka (-8,7%) i Neißeaue (-7,9%) oraz gminy usytuowane na zachód

od miasta Bautzen: Puschwitz (-21,5%), Räckelwitz (-15,6%), Frankenthal (-9,4%), Demitz-Thumitz

(-7,7%), Neukirch (-7,6%), Großnaundorf (-6,7%), Nebelschütz (-6,6%), Arnsdorf (-5,8%), Göda (-5,6%)

i Steina (-5,1%), a także gminy miejskie: Stadt Ostritz (-6,3%), Stadt Seifhennersdorf (-5,6%); (mapa 1.10).

Postęp i stan zaawansowania procesu starzenia się ludności na pograniczu dolnośląsko-saksońskiego

dobitnie obrazują także wartości indeksu starości

6

. W 2016 roku analizowany wskaźnik w skali całego

obszaru wynosił 162 (w Unii Europejskiej 123) i różnił się znacząco po obu stronach granicy – w części

niemieckiej zanotował niemal 2-krotnie wyższą wartość (215) niż w części polskiej (121); (wykres 1.7).

Dla porównania w województwie dolnośląskim osiągnął wartość 120, a w Saksonii 198.

Wykres 1.7. Indeks starości na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006, 2016, 2030].

W układzie lokalnym najwyższym indeksem starości (powyżej 260) wyróżniały się niemieckie gminy

miejskie: Stadt Hoyerswerda (354), Stadt Seifhennersdorf (315), Stadt Ebersbach-Neugersdorf (308),

Stadt Wilthen (296), Stadt Niesky (271), Stadt Lauta (270) i Stadt Weißwasser/O.L. (263), a także gminy

położone peryferyjnie na południu saksońskiej części pogranicza: Oybin (354), Kurort Jonsdorf (322),

6

Indeks starości – liczba osób w wieku 65 lat i więcej przypadająca na 100 osób w wieku 0–14 lat (liczba dziadków na

100 wnuczków).

0

25

50

75

100

125

150

175

200

225

250

275

300

325

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

22

Großschönau (292), Kottmar (289), Oderwitz (282) i Cunewalde (275). Natomiast najniższy indeks

starości (poniżej 90) zanotowały polskie gminy wiejskie bądź miejsko-wiejskie w szczególności położone

w północno-środkowej części pogranicza: Osiecznica (65), Żary (74), Brody (74), Bolesławiec (75),

Nowogrodziec (78), Warta Bolesławiecka (78), Lipinki Łużyckie (81), Pielgrzymka (84), Złotoryja (85),

Zgorzelec (88) i Męcinka (89) oraz gminy: Łęknica (76), gmina wiejska Kamienna Góra (79), Sulików (81),

gmina wiejska Lubań (82) i Jeżów Sudecki (85), a także 2 gminy niemieckie usytuowane w powiecie

Bautzen: Ralbitz-Rosenthal (82) i Nebelschütz (88); (mapa 1.11).

Mapa 1.11. Indeks starości na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

O postępującym procesie starzenia się społeczeństwa pogranicza dolnośląsko-saksońskiego świadczą

zmiany wartości indeksu starości. W latach 2006-2016 na badanym terytorium wskaźnik zwiększył się

o 15,6%, przy czym po obu stronach granicy zaobserwowano odmienne kierunki zmian. W części

dolnośląskiej pogranicza odnotowano wzrost indeksu starości aż o 42,0%, natomiast w części saksońskiej

nastąpił jego spadek o 5,7% (wykres 1.7). Dodatkowo w polskiej części pogranicza uwidoczniły się

znaczące dysproporcje w poziomie zmian wartości wskaźnika pomiędzy obszarami miejskimi

a obszarami wiejskimi – w miastach wzrost indeksu starości był niemal 2-krotnie wyższy (o 49,3%)

niż na wsi (o 28,8%). W niemieckiej części pogranicza poziom zmian wartości wskaźnika był zbliżony –

w miastach odnotowano spadek o 5,4%, a na wsi spadek o 6,3% (wykres 1.8). Przewiduje się ponadto,

że w latach 2017-2030 proces starzenia społeczeństwa na pograniczu będzie się nadal pogłębiał.

Zarówno w części niemieckiej, jak i w części polskiej indeks starości wzrośnie, ale odmienna będzie skala

przekształceń – na pograniczu saksońskim prognozuje się wzrost indeksu starości o 41,3%

(do poziomu 303), a na pograniczu dolnośląskim wzrost aż o 68,4% (do poziomu 204). Fakty te obrazuje

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

23

dużą intensywność przebiegu procesu starzenia się mieszkańców polskiej części badanego obszaru,

a także petryfikację zjawiska po stronie niemieckiej (wykres 1.7).

Wykres 1.8. Zmiana indeksu starości w układzie miasto-wieś na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego

[2006-2016].

RUCH NATURALNY I MIGRACJE LUDNOŚCI

O pogarszającej się sytuacji ludnościowej na obszarze pogranicza dolnośląsko-saksońskiego świadczy

m.in. zmniejszający się współczynnik przyrostu naturalnego. W latach 2006-2016 na badanym

terytorium odnotowano spadek wartości współczynnika (z poziomu -2,5‰ do poziomu -4,3‰). Zjawisko

to miało jednakowy kierunek zmian po obu stronach granicy – w części polskiej współczynnik przyrostu

naturalnego obniżył się z poziomu -0,8‰ do poziomu -2,7‰, a w części niemieckiej zmniejszył się

z -4,4‰ do -6,2‰. Co istotne, trend spadkowy zaobserwowano zarówno na obszarach miejskich

(współczynnik zmniejszył się z -3,3‰ do -5,1‰), jak i na obszarach wiejskich (spadek z -1,2‰ do -3,0‰),

a także niezależnie od położenia typu obszaru względem granicy. Miasta w części polskiej cechowały się

spadkiem wskaźnika z -1,6‰ do -3,5‰, a w części niemieckiej spadkiem z -5,2‰ do -7,0‰, natomiast

we wsiach po stronie dolnośląskiej przyrost naturalny zmniejszył się z 0,6‰ do -1,4‰, a po stronie

saksońskiej zmniejszył się z -3,0‰ do -4,9‰. Przytoczone dane wskazują, że tylko obszary wiejskie

po polskiej stronie pogranicza na początku badanego okresu (w latach 2006-2010) charakteryzowały się

dodatnim przyrostem naturalnym (wykres 1.9).

W analizowanym okresie współczynnik przyrostu naturalnego w ujęciu średniorocznym na pograniczu

dolnośląsko-saksońskim wyniósł -3,5‰ (w Unii Europejskiej 0,6‰). Należy podkreślić znaczące

zróżnicowanie przestrzenne w zakresie wartości współczynnika po obu stronach granicy – w części

niemieckiej osiągnął wartość ponad 3-krotnie niższą (kształtował się na poziomie -5,5‰; w Saksonii

-3,5‰) niż w części polskiej (był równy -1,8‰; w województwie dolnośląskim -0,9‰).

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

45

50

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

24

Wykres 1.9.

Przyrost naturalny na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-2016].

Mapa 1.12.

Przyrost naturalny na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-2016].

-8

-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

25

W układzie lokalnym ubytek naturalny wystąpił w większości gmin zarówno w części saksońskiej

(w 99 jednostkach, co stanowiło 89% ogółu gmin), jak i w części dolnośląskiej (w 48 jednostkach,

79% ogółu gmin). Najbardziej niekorzystną sytuację w zakresie przyrostu naturalnego (współczynnik był

niższy niż -8,0‰) odnotowano w szczególności w gminach niemieckich położonych peryferyjnie

na południu obszaru pogranicza: Oderwitz (-16,3‰) Stadt Ostritz (-13,6‰), Stadt Seifhennersdorf

(-11,6‰), Stadt Neusalza-Spremberg (-11,1‰), Stadt Bischofswerda (-10,7‰), Kottmar (-10,3‰),

Großschönau (-9,5‰), Stadt Ebersbach-Neugersdorf (-9,4‰), Oppach (-9,2‰), Oybin (-8,5‰) i Sohland

a. d. Spree (-8,4‰), a także w gminach: Crostwitz (-14,5‰), Stadt Rothenburg/O.L. (-11,4‰),

Boxberg/O.L. (-9,6‰), Rietschen (-8,7‰), Stadt Pulsnitz (-8,6‰), Stadt Bad Muskau (-8,6‰), Quitzdorf

am See (-8,3‰), Königswartha (-8,2‰) i Stadt Hoyerswerda (-8,2‰). Po stronie polskiej problem ubytku

naturalnego w największym stopniu uwidocznił się w szczególności w gminach położonych w Sudetach

i na Przedgórzu Sudeckim, w których współczynnik przyrostu naturalnego kształtował się w przedziale

wartości od -5,3‰ do -3,2‰: Karpacz (-5,3‰), Szklarska Poręba (-4,7‰), Mirsk (-4,6‰), Platerówka

(-4,3‰), Jelenia Góra (-4,1‰), Gryfów Śląski (-4,0‰), gmina miejska Kamienna Góra (-4,0‰), Kowary

(-3,7‰), Piechowice (-3,6‰), Bolków (-3,3‰), Świeradów-Zdrój (-3,3‰), Wleń (-3,2‰), Podgórzyn

(-3,2‰), a także w gminach: Olszyna (-3,9‰), gmina miejska Zgorzelec (-3,6‰) i Wądroże Wielkie

(-3,2‰). Dodatni przyrost naturalny cechował zaledwie 24 gminy obszaru pogranicza (po 12 po stronie

polskiej i niemieckiej), z czego najwyższe wartości współczynnika (powyżej 1,5‰) odnotowały

niemieckie gminy położone na zachód od miasta Bautzen: Ralbitz-Rosenthal (3,8‰), Nebelschütz

(3,0‰), Panschwitz-Kuckau (2,2‰), Wachau (2,0%) oraz polskie gminy usytuowane w powiecie

bolesławieckim: gmina wiejska Bolesławiec (2,8‰), Osiecznica (2,8‰) i Nowogrodziec (2,3‰), a także

gmina Łęknica (3,1‰); (mapa 1.12).

Również znaczące dysproporcje przestrzenne na pograniczu dolnośląsko-saksońskim wystąpiły

w zakresie salda migracji. W latach 2006-2016 na analizowanym obszarze nastąpił wzrost wartości

współczynnika salda migracji (z poziomu -5,7‰ do poziomu -0,6‰). Również w obszarach składowych

(tj. po obu stronach granicy) zjawisko to cechowało się tendencją wzrostową, choć o różnej

intensywności – w części polskiej współczynnik salda migracji zwiększył się nieznacznie (z poziomu

-2,2‰ do poziomu -1,6‰), natomiast w części niemieckiej zaobserwowano znaczący wzrost jego

wartości (z poziomu -9,5‰ do poziomu 0,6‰). Ponadto pomiędzy poszczególnymi typami obszarów

(miejskimi i wiejskimi) uwidoczniły się jednakowe kierunki zmian analizowanego współczynnika –

na obszarach miejskich współczynnik zwiększył się z -7,5‰ do 0,2‰, a na obszarach wiejskich wzrósł

z -2,8‰ do -1,8‰. Należy jednak zauważyć różnice pod względem kierunku zmian współczynnika salda

migracji pomiędzy miastami a wsiami po obu stronach granicy. O ile na obszarach miejskich zarówno

na pograniczu dolnośląskim, jak i na pograniczu saksońskim nastąpił wzrost salda migracji (po stronie

dolnośląskiej z -5,0‰ do -2,5‰, a po stronie saksońskiej z -10,2‰ do 3,4‰), o tyle na obszarach

wiejskich zaobserwowano odwrotne tendencje zmian – w części polskiej saldo migracji zmalało z 2,5‰

do -0,1‰, natomiast w części niemieckiej wzrosło z -8,3‰ do -3,8‰ (wykres 1.10).

Pomimo korzystnych zmian salda migracji zaobserwowanych w latach 2006-2016, to wartość

współczynnika salda migracji w ujęciu średniorocznym pozostała ujemna zarówno w skali całego

pogranicza (wynosiła -3,1‰; w Unii Europejskiej 2,4‰), jak i w poszczególnych jego częściach –

po stronie polskiej współczynnik ukształtował się na poziomie -2,2‰ (dla porównania w województwie

dolnośląskim 0,2‰), a po stronie niemieckiej osiągnął wartość niemal 2-krotnie niższą tj. -4,1%

(w Saksonii 1,5‰).

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

26

Wykres 1.10. Migracje na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-2016].

Mapa 1.13.

Migracje na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-2016].

-12

-10

-8

-6

-4

-2

0

2

4

6

8

10

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

27

W ujęciu lokalnym, podobnie jak w przypadku przyrostu naturalnego, większość gmin w części

dolnośląskiej (42 jednostki, co stanowiło 69% ogółu gmin) oraz w części saksońskiej (99 jednostek,

czyli 89% ogółu gmin) zanotowała ujemne wartości współczynnika salda migracji. Najbardziej

niekorzystną sytuacją pod względem badanego zjawiska (saldo migracji było niższe niż -10,0‰)

charakteryzowały się przede wszystkim gminy niemieckie usytuowane w północnej i środkowej części

obszaru: Trebendorf (-11,9‰), Weißwasser/O.L., Stadt (-11,9‰), Mücka (-11,2‰), Neukirch (-10,0‰)

Groß Düben (-10,7‰), Hähnichen (-10,6‰), Radibor (-10,6‰), Puschwitz (-10,6‰), Stadt Hoyerswerda

(-10,5‰), Ralbitz-Rosenthal (-10,3‰), Schönteichen (-10,3‰) i Kreba-Neudorf (-10,1‰), a ponadto

gminy: Schönau-Berzdorf a. d. Eigen (-13,6‰), Frankenthal (-13,0‰), Bertsdorf-Hörnitz (-11,1‰)

i Dürrhennersdorf (-10,9‰). W części polskiej najbardziej ujemne saldo migracji (w przedziale od -9,1‰

do -3,2‰) uwidoczniło się w szczególności w gminach miejskich: Łęknica (-9,1‰), Kamienna Góra

(-7,3‰), Świeradów-Zdrój (-6,6‰), Jawor (-5,3‰), Szklarska Poręba (-5,1‰), Zawidów (-4,9‰),

Zgorzelec (-4,5‰), Kowary (-4,2‰), Żary (-4,2‰), Złotoryja (-4,1‰), a także w kilku gminach wiejskich

i miejsko-wiejskich: Bogatynia (-6,5‰), Zagrodno (-5,2‰), Węgliniec (-5,0‰), Pielgrzymka (-4,1‰),

Gromadka (-4,1‰) i Jasień (-4,1‰). Dodatnie saldo migracji zanotowały jedynie 31 gmin obszaru

pogranicza dolnośląsko-saksońskiego (19 po stronie polskiej i 12 po stronie niemieckiej), z czego

najwyższymi wartościami badanego współczynnika (powyżej 5,0‰) odznaczały się polskie gminy

wiejskie położone wokół ośrodków miejskich: Jeleniej Góry – gminy: Jeżów Sudecki (14,6‰), Podgórzyn

(6,3‰), Janowice Wielkie (3,9‰), Mysłakowice (3,6‰) i Stara Kamienica (3,3‰); Bolesławca – gminy:

Bolesławiec (6,9‰) i Warta Bolesławiecka (6,5‰); Zgorzelca – gmina Zgorzelec (6,2‰); Żar – gmina Żary

(4,0‰), Jawora – gmina Paszowice (3,6‰) i Kamiennej Góry – gmina Kamienna Góra (3,3‰), a także

niemieckie gminy miejskie: Stadt Görlitz (5,2‰) i Stadt Radeberg (3,8‰) oraz gminy: Oderwitz (5,4‰)

i Crostwitz (3,6‰). Dane te wskazują, że w polskiej części pogranicza w strefach podmiejskich zachodzą

intensywne procesy suburbanizacji.

Na wielkość przyrostu rzeczywistego wpływa zarówno przyrost naturalny, jak i saldo migracji. Analizując

czynniki zmian ludnościowych zachodzących na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w latach 2006-2016

można stwierdzić, że w skali całego obszaru ubytek mieszkańców był w większym stopniu generowany

poprzez ujemny przyrost naturalny (wynoszący -3,5‰) niż przez ujemne saldo migracji (-3,1‰).

Wykres 1.11. Przyrost rzeczywisty ludności na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-2016].

-10

-9

-8

-7

-6

-5

-4

-3

-2

-1

0

1

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

28

Odmiennie relacje pomiędzy przyrostem naturalnym a saldem migracji zaznaczyły się po obu stronach

granicy – w części dolnośląskiej głównym czynnikiem ujemnego bilansu ludności było saldo migracji

(-2,2‰), które było niższe od przyrostu naturalnego (-1,8‰), natomiast w części saksońskiej przyrost

naturalny (-5,5‰) w większym stopniu generował spadek liczby ludności niż saldo migracji (-4,1‰).

Należy jednak podkreślić, że w wymienionych powyżej przypadkach żaden z czynników nie miał

dominującego charakteru (wykres 1.11).

Bazując na metodzie J.W. Webba (1963) dokonano typologii przyrostu rzeczywistego ludności

w gminach pogranicza dolnośląsko-saksońskiego w latach 2006-2016, klasyfikując jednostki

do wyróżnionych 8 typów rozwoju demograficznego w zależności od relacji pomiędzy przyrostem

naturalnym a saldem migracji

7

(tabela 1.2):

−

typy rozwojowe (aktywne) – przyrost rzeczywisty dodatni (wzrost liczby ludności):

•

A – dodatni przyrost naturalny przewyższa ujemne saldo migracji;

•

B – dodatni przyrost naturalny jest wyższy od dodatniego salda migracji;

•

C – dodatni przyrost naturalny jest niższy od dodatniego salda migracji;

•

D – dodatnie saldo migracji z nadwyżką rekompensuje ujemny przyrost naturalny;

−

typy regresyjne (nieaktywne) – przyrost rzeczywisty ujemny (spadek liczby ludności):

•

E – ujemny przyrost naturalny nie jest rekompensowany przez dodatnie saldo migracji;

•

F – ubytek liczby ludności powodowany jest w większym stopniu ujemnym przyrostem naturalnym

niż ujemnym saldem migracji;

•

G – ubytek liczby ludności powodowany jest w większym stopniu ujemnym saldem migracji niż

ujemnym przyrostem naturalnym;

•

H – ujemne saldo migracji nie jest rekompensowane przez dodatni przyrost naturalny.

Tabela 1.2.

Typologia rozwoju demograficznego gmin według Webba na obszarze pogranicza dolnośląsko-

sakońskiego [2006-2016].

Nowogrodziec (m-w)

Lipinki Łużyckie (w)

Bolesławiec (w)

Janowice Wielkie (w)

Lubań (w)

Kamienna Góra (w)

Jeżów Sudecki (w)

Warta Bolesławiecka (w) Męcinka (w)

Złotoryja (w)

Mysłakowice (w)

Żary (w)

Paszowice (w)

Podgórzyn (w)

Stara Kamienica (w)

Sulików (w)

Zgorzelec (w)

Crostwitz

Radeberg, Stadt

Wądroże Wielkie (w)

Bolków (m-w)

Bogatynia (m-w)

Brody (w)

7

Uwzględniono wartości średnioroczne współczynnika przyrostu naturalnego i współczynnika salda migracji dla lat 2006-2016.

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

29

Piechowice (m)

Gryfów Śląski (m-w)

Bolesławiec (m)

Łęknica (m)

Siekierczyn (w)

Jelenia Góra (m)

Gromadka (w)

Osiecznica (w)

Arnsdorf

Karpacz (m)

Jasień (m-w)

Pielgrzymka (w)

Bad Muskau, Stadt

Mirsk (m-w)

Jawor (m)

Doberschau-Gaußig

Bautzen, Stadt

Olszyna (m-w)

Kamienna Góra (m)

Großnaundorf

Görlitz, Stadt

Platerówka (w)

Kowary (m)

Lichtenberg

(Landkreis

Bautzen)

Großschweidnitz

Wleń (m-w)

Leśna (m-w)

Nebelschütz

Königsbrück, Stadt

Wojcieszów (m)

Lubań (m)

Neschwitz

Oderwitz

Bischofswerda, Stadt

Lubawka (m-w)

Panschwitz-Kuckau

Ohorn

Cunewalde

Lubomierz (m-w)

Ralbitz-Rosenthal

Ottendorf-Okrilla

Elstra, Stadt

Lubsko (m-w)

Rammenau

Pulsnitz, Stadt

Großröhrsdorf, Stadt

Lwówek Śląski (m-w)

Wachau

Königswartha

Marciszów (w)

Königshain

Lauta, Stadt

Mściwojów (w)

Markersdorf

Neukirch/Lausitz

Pieńsk (m-w)

Rosenbach

Obergurig

Przewóz (w)

Sohland a. d. Spree

Szklarska Poręba (m)

Boxberg/O.L.

Świeradów-Zdrój (m)

Ebersbach-Neugersdorf,

Stadt

Świerzawa (m-w)

Gablenz

Trzebiel (w)

Großschönau

Tuplice (w)

Herrnhut, Stadt

Węgliniec (m-w)

Jonsdorf, Kurort

Zagrodno (w)

Kottmar

Zawidów (m)

Krauschwitz

Zgorzelec (m)

Lawalde

Złotoryja (m)

Mittelherwigsdorf

Żary (m)

Neusalza-Spremberg,

Stadt

Beiersdorf

Niesky, Stadt

Bernsdorf, Stadt

Olbersdorf

Bernstadt a. d. Eigen,

Stadt

Oppach

Bertsdorf-Hörnitz

Ostritz, Stadt

Burkau

Oybin

Demitz-Thumitz

Quitzdorf am See

Dürrhennersdorf

Reichenbach/O.L., Stadt

Elsterheide

Rietschen

Frankenthal

Rothenburg/O.L., Stadt

Göda

Seifhennersdorf, Stadt

Groß Düben

Weißkeißel

Großdubrau

Zittau, Stadt

Großharthau

Großpostwitz/O.L.

Hähnichen

Hainewalde

Haselbachtal

Hochkirch

Hohendubrau

Horka

Hoyerswerda, Stadt

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

30

Kamenz, Stadt

Kodersdorf

Kreba-Neudorf

Kubschütz

Laußnitz

Leutersdorf

Löbau, Stadt

Lohsa

Malschwitz

Mücka

Neißeaue

Neukirch

Oßling

Puschwitz

Räckelwitz

Radibor

Schirgiswalde-Kirschau,

Stadt

Schleife

Schmölln-Putzkau

Schönau-Berzdorf

a.

d.

Eigen

Schönbach

Schönteichen

Schöpstal

Schwepnitz

Spreetal

Steina

Steinigtwolmsdorf

Trebendorf

Vierkirchen

Waldhufen

Weißenberg, Stadt

Weißwasser/O.L., Stadt

Wilthen, Stadt

Wittichenau, Stadt

Wśród gmin pogranicza dolnośląsko-saksońskiego aż 153 jednostki tj. (89% ogółu gmin analizowanego

obszaru) zakwalifikowano do nieaktywnych demograficznie (regresyjnych) – wyludniających się (typ E,

F, G, H), a pozostałe 19 gmin zaliczono do aktywnych demograficznie – zaludniających się (typ A, B, C,

D). Należy jednak podkreślić, że po obu stronach granicy uwidoczniły się istotne różnice w zakresie

analizowanej typologii. W polskiej części pogranicza 17 gmin (28 % ogółu polskich gmin) zostało

zaliczonych do typów rozwojowych (A-D), charakteryzujących się wzrostem liczby ludności, a 44 gminy

przyporządkowano do typów regresyjnych (E-H). Do typów rozwojowych oprócz gminy miejsko-wiejskiej

Nowogrodziec należały tylko gminy wiejskie. W głównej mierze reprezentowały one typ C (5 gmin)

i typ D (9 gmin), w których to na zaludnienie miało wpływ głównie dodatnie saldo migracji.

Zdecydowanie słabiej reprezentowany był typ A (1 gmina) i typ B (2 gminy). Jednostki aktywne

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

31

demograficznie stanowiły w większości przypadków gminy otaczające najważniejsze ośrodki miejskie:

Bolesławiec, Jawor, Jelenią Górę, Kamienną Górę, Lubań, Zgorzelec, Złotoryję i Żary. Wśród 44 gmin

zaliczonych do typów regresyjnych zdecydowanie najwięcej gmin (28 jednostek) należało do typu G.

W przeciwieństwie do gmin zaludniających się, gminy o regresyjnym charakterze nie tworzyły

charakterystycznych przestrzennych skupisk.

Odmiennie sytuacja przedstawiała się w niemieckiej części pogranicza. Wśród analizowanych 111 gmin

tylko 2 gminy miały charakter rozwojowy – były to gminy: Crostwitz i Stadt Radeberg (obie należące

do typu D), w których przyrost liczby ludności powodowany był dodatnim saldem migracji

rekompensującym ujemny przyrost naturalny. Pozostałe 109 gmin (98% ogółu niemieckich gmin) zostało

zaliczonych do typów o charakterze regresyjnym, w szczególności do typu G (55 jednostek) i typu F

(32 jednostki); (mapa 1.14)

Mapa 1.14.

Typologia rozwoju demograficznego gmin według Webba na obszarze pogranicza dolnośląsko-

sakońskiego [2006-2016].

Reasumując należy stwierdzić, że pogranicze dolnośląsko-saksońskie stanowi obszar regresyjny

demograficznie, mający wyraźną tendencję do wyludniania się. W większości gmin zarówno przyrost

naturalny, jak i saldo migracji osiągają ujemne wartości (typ F i typ G). Na tym tle wyróżniają się jedynie

zaliczone do typów rozwojowych polskie gminy położone wokół największych miast badanego

terytorium, co jest głównie związane z zachodzącym procesem suburbanizacji.

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

32

POTENCJAŁY I BARIERY ROZWOJOWE W ZAKRESIE DEMOGRAFII

1)

pogranicza w skali regionalnej, skupiający w części polskiej

1/5 mieszkańców województwa dolnośląskiego i w części niemieckiej 1/7 ludności Saksonii;

2)

w polskiej części pogranicza m.in. Bolesławca, Jeleniej Góry,

Zgorzelca i Żar – kształtowanie się miejskich obszarów funkcjonalnych;

3)

w obu częściach pogranicza o relatywnie dużej intensywności po stronie

saksońskiej, w której odnotowano nawet dodatni bilans w ruchu wędrówkowym.

1) relatywnie

– zdecydowania niższa gęstość zaludnienia poszczególnych

części pogranicza (dolnośląskiej i saksońskiej) od regionów, do których przynależą oraz niższa

od średniej europejskiej, co wskazuje na peryferyjność obszaru pogranicza względem

rozwijających się obszarów miejskich m.in. Wrocławia, Legnicy, Drezna i Lipska;

2) wyraźne

– część północna obszaru pogranicza cechuje się

zdecydowanie niższą gęstością zaludnienia od część południowej;

3) pogłębiający się

o względnie dużej intensywności, w szczególności w części

saksońskiej pogranicza;

4) wyższy

niż wiejskich, co świadczy

o „kurczącym się” potencjale ludnościowym miast;

5) silne

, przejawiające się nadwyżką

kobiet nad mężczyznami, zwłaszcza w polskiej części pogranicza;

6)

na tle europejskim i regionalnym (w relacji do

województwa dolnośląskiego i do Saksonii), cechująca się względnie wysokim udziałem ludności

starej (powyżej 65 lat) zwłaszcza w części saksońskiej pogranicza, a także stosunkowo niskim

udziałem ludności młodej (0-14 lat);

7) wyraźny

, uwidaczniający się szczególnie w części

saksońskiej pogranicza i skutkujący możliwymi niedoborami siły roboczej na lokalnych rynkach

pracy;

8) postępujący intensywny

i pogranicza, skutkujący anormalnie

wysokim stanem starości demograficznej, którego kumulacja negatywnych skutków ujawni się

w przyszłości, w szczególności w części dolnośląskiej pogranicza; część saksońska

charakteryzuje się bardziej zaawansowaną fazą starzenia się społeczeństwa;

9) silniejszy

niż ludności wiejskiej w polskiej części

pogranicza;

10) prognozowane

w obu częściach

pogranicza, wyrażające się wyraźnym spadkiem liczby ludności dojrzałej (w wieku 15-64 lata)

i ludności młodej (0-14 lat), przy jednoczesnym wzroście liczby ludności starej (powyżej 65 lat);

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

33

11)

(w ujęciu średniorocznym) o wartościach zdecydowanie

odbiegających od średnich regionalnych (notowanych w województwie dolnośląskim

i w Saksonii) oraz średniej europejskiej; zwłaszcza stosunkowo niski przyrost naturalny w części

saksońskiej pogranicza;

12)

w obu częściach pogranicza;

13) wciąż

(w ujęciu średniorocznym) – wyraźnie niższe od poziomu

w regionach (w województwie dolnośląskim i w Saksonii) oraz od poziomu europejskiego;

szczególnie relatywnie niskie saldo migracji w części saksońskiej pogranicza.

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

34

SFERA SPOŁECZNA

EDUKACJA I WYKSZTAŁCENIE LUDNOŚCI

W województwie dolnośląskim w 2016 roku było 67 567 dzieci w wieku od 3 do 5 lat objętych

wychowaniem przedszkolnym oraz 89 807 dzieci w wieku 3-6 lat. W latach 2010-2016 nastąpił znaczny

wzrost liczby dzieci uczęszczających do placówek wychowania przedszkolnego: o 29,7% (w wieku 3-5 lat)

oraz o 21,7% (w wieku 3-6 lat). Na Dolnym Śląsku w 2016 roku opieką w żłobkach (dzieci do lat 3)

objętych było 10 112 dzieci. Względem 2010 roku zanotowano wzrost o 144,1% (z poziomu 4 143);

(wykres 2.1).

W województwie dolnośląskim w badanym roku na 1 miejsce w placówce wychowania przedszkolnego

przypadało 0,9 dziecka (dzieci w wieku 3-5 lat). Najwyższe wartości wskaźnika zanotowano w powiatach:

jeleniogórskim (1,4), lwóweckim (1,3), złotoryjskim (1,2) i jaworskim (1,2). Najkorzystniej sytuacja

przedstawiała się natomiast w powiecie miasto Jelenia Góra (0,7) i powiecie lubańskim (0,8).

W latach 2010-2016 w dolnośląskiej części pogranicza wystąpiło korzystne zjawisko, jakim był spadek

wartości wskaźnika średnio o ok. 30%. Największy spadek zanotowano w powiecie złotoryjskim (ponad

60%), a także bolesławieckim i lubańskim (o ponad 45%).

W Saksonii w 2016 roku opieką zinstytucjonalizowaną objętych było 55 657 dzieci do lat 3

oraz 103 412 dzieci w wieku 3-6 lat. W 2010 roku dzieci do lat 3 objętych opieką dzienną było w Saksonii

43 836, a dzieci w wieku 3-6 lat 93 139. Zmiana liczby dzieci w najmłodszej grupie wiekowej (do lat 3)

w latach 2010-2016 wyniosła 27,0%, natomiast dla dzieci w wieku przedszkolnym (3-6 lat) 11,0%;

(wykres 2.1).

Wykres 2.1. Dzieci objęte opieką w żłobkach (0-3 lata) i placówkach wychowania przedszkolnego (3-6 lat)

w województwie dolnośląskim i w Saksonii [2010, 2016].

W 2016 roku w dolnośląskich szkołach podstawowych 141 355 uczniów uczyło się obowiązkowo języka

angielskiego, a 20 651 osób niemieckiego. W przypadku języka angielskiego w latach 2010-2016

zanotowano wzrost liczby uczniów (z 111 453), w przypadku języka niemieckiego spadek (z 34 805);

(wykres 2.2). W obszarze objętym analizą po polskiej stronie pogranicza języka niemieckiego uczyło się

w 2016 roku 11 931 dzieci (spadek z 16 499 w 2010 roku), a angielskiego ponad 2-krotnie więcej

tj. 24 997 dzieci (19 282 w 2010 roku). Średnio w powiecie na analizowanym obszarze w 2010 roku języka

angielskiego uczyło się 1 928 uczniów, a niemieckiego 1 650 uczniów. W 2016 roku było to 2 500 uczniów

dla angielskiego i 1 193 dla niemieckiego. W Saksonii w 2016 roku w szkołach podstawowych

(niem.

) języka angielskiego uczyło się 70 401 uczniów. Języka polskiego uczyło się

4 134

10 112

73 788

89 807

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

43 836

55 657

83 139

103 412

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

35

1 031 uczniów, pobierających nauki wyłącznie w szkołach powiatu Görlitz. W powiecie Bautzen

nie odnotowano dzieci uczących się języka polskiego. W 2010 roku w saksońskich szkołach

podstawowych języka angielskiego uczyło się 63 617 uczniów, a języka polskiego uczyło się zaledwie

840 uczniów (wykres 2.2).

W 2016 roku w dolnośląskich gimnazjach języka angielskiego uczyło się ogółem 66 235 uczniów, a języka

niemieckiego 54 621 osób. Względem 2010 roku zanotowano spadek liczby uczniów uczących się tych

języków: z 69 990 (angielski) oraz z 56 848 (niemiecki); (wykres 2.2). Po polskiej stronie analizowanego

obszaru języka angielskiego uczyło się 15 419 uczniów, a języka niemieckiego 14 148. Pod względne

liczby uczniów poznających język angielski wyróżniały się powiaty: bolesławicki (2 451 uczniów), żarski

(2 404) i zgorzelecki (2 042). Analogicznie sytuacja wyglądała w przypadku języka niemieckiego: żarski

(2 313 uczniów), bolesławiecki (2 297) i zgorzelecki (1 948). W saksońskich gimnazjach (niem.

) języka angielskiego uczyło się 96 086 dzieci (w tym: w powiecie Bautzen 7 227 uczniów

i w powiecie Görlitz 5 107 uczniów), a języka polskiego 517 dzieci (w tym w powiecie Görlitz

307 uczniów). W 2010 roku języka angielskiego uczyło się 82 480 dzieci, a języka polskiego 414 dzieci

(wykres 2.2).

W dolnośląskich szkołach ponadgimnazjalnych języka angielskiego w 2016 roku uczyło się

68 748 uczniów, a języka niemieckiego 60 177 uczniów. W 2010 roku było to dla angielskiego

81 917 uczniów i dla niemieckiego 75 026 uczniów (wykres 2.2). W polskiej części pogranicza języka

angielskiego uczyło się 15 879 uczniów, z czego najwięcej w powiatach: miasto Jelenia Góra (3 482),

żarskim (2 719) i bolesławieckim (2 532), natomiast języka niemieckiego uczyło się niewiele mniej osób,

bo 15 116 uczniów – najwięcej w powiatach: żarskim (2 751), mieście Jelenia Góra (2 624)

i bolesławieckim (2 192).

Wykres 2.2. Uczniowie uczący się języka obcego według typu szkół w województwie dolnośląskim i w Saksonii

[2010, 2016].

W saksońskich szkołach średnich (niem.

) w badanym roku języka angielskiego uczyło się

106 880 uczniów, natomiast języka polskiego zaledwie 300 uczniów (wyłącznie w powiecie Görlitz).

111 453

34 805

69 990

56 848

81 917

75 026

141 355

20 651

66 235

54 621

68 748

60 177

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

120 000

140 000

en

de

en

de

en

de

szkoły podstawowe

gimnazja

szkoły średnie

2010

2016

63 617

840

82 480

414

84 213

221

70 401

1 031

96 086

517

106 880

300

0

20 000

40 000

60 000

80 000

100 000

120 000

140 000

en

pl

en

pl

en

pl

szkoły podstawowe

gimnazja

szkoły średnie

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

36

Języka angielskiego w powiecie Bautzen uczyło się 9 188 uczniów, w powiecie Görlitz 7 578 uczniów

(w 2010 roku odpowiednio 7 379 uczniów i 6 532 uczniów). W 2010 sytuacja przedstawiała się

następująco: języka angielskiego ogółem w Saksonii uczyło się 84 213 uczniów, a języka polskiego

zaledwie 221 uczniów (w tym 202 osoby w powiecie Görlitz); (wykres 2.2).

W 2016 roku w województwie dolnośląskim działały ogółem 174 zasadnicze szkoły zawodowe, w tym

47 szkół funkcjonowało w polskiej części pogranicza. W badanym roku szkoły tego typu opuściło

3 688 absolwentów, w tym 1 018 osób na pograniczu dolnośląskim (wykres 2.3). W latach 2010-2016

zaobserwowano wyraźny spadek liczby zasadniczych szkól zawodowych w polskiej części analizowanego

terytorium (z 55 do 47), najdotkliwiej odnotowany w powiecie żarskim, w którym zlikwidowano 2 tego

typu szkoły. Powiat lwówecki był jedynym na obszarze pogranicza, w którym wzrosła liczba zasadniczych

szkół zawodowych (z 6 do 7). Co oczywiste, ze spadkiem liczby szkół zawodowych bezpośrednio

powiązany był również spadek liczby absolwentów. Największy spadek w latach 2010-2016 odnotowano

w powiatach: jeleniogórskim (o 89,5%) i bolesławickim (o 59,6%).

W 2016 roku w Saksonii działało 105 szkół zawodowych (niem.

), w których uczyło się

49 830 uczniów. W powiecie Bautzen takich szkół było 11, a w powiecie Görlitz 5. W analizowanym roku

mury saksońskich szkół zawodowych opuściło 13 805 uczniów (wykres 2.3). W powiecie Bautzen

absolwentów było 668, a w powiecie Görlitz 679. Podobnie jak po polskiej stronie analizowanego

obszaru, w części niemieckiej również zaobserwowano spadek liczby absolwentów szkół zawodowych

na przestrzeni lat 2010-2016. Średnio w Saksonii spadek liczby absolwentów w badanym okresie wyniósł

45,7%, w powiecie Bautzen 51,1%, a w powiecie Görlitz 47,0%. Co ciekawe, w analizowanych

niemieckich powiatach nie zaobserwowano spadku liczby szkół zawodowych – przeciwnie w powiecie

Bautzen liczba szkół nawet wzrosła z 8 (w 2010 roku) do 11 (w 2016 roku). W powiecie Görlitz pozostała

bez zmian.

Wykres 2.3. Szkoły zawodowe oraz ich absolwenci w województwie dolnośląskim i w Saksonii [2010, 2016].

W województwie dolnośląskim w 2016 roku funkcjonowało 571 szkół kształcących na poziomie

ponadgimnazjalnym (w polskiej części pogranicza 149 szkół). W analizowanym roku ukończyło je

24 994 osoby w regionie, a 5 994 osób w obszarze pogranicza dolnośląskiego. W latach 2010-2016

zaobserwowano znaczny spadek liczby szkół ponadgimnazjalnych. W regionie z 791 szkół działających

w 2010 roku pozostało zaledwie 571. W polskiej części obszaru pogranicza liczba ta spadła o ponad 30%

(z 225 do 149). Zauważalny spadek zanotowano również w zakresie liczby absolwentów szkół tego

poziomu nauczania (średnio w regionie o 22,9%). W polskiej części pogranicza spadek wyniósł 26,9%,

największy wystąpił w powiatach: złotoryjskim (-43,5%) i jaworskim (-34,4%).

179

174

5 526

3 688

0

2 000

4 000

6 000

2010

2016

120

105

25 424

13 805

0

10 000

20 000

30 000

2010

2016

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

37

W Saksonii w 2016 roku działało 347 szkół średnich (niem.

), w których uczyło się

106 975 uczniów. W niemieckiej części pogranicza 37 tego typu szkół funkcjonowało w powiecie Bautzen

(9188 uczniów), a 28 szkół w powiecie Görlitz (7580 uczniów). W latach 2010-2016 zaobserwowano

niewielki wzrost liczby szkół średnich w Saksonii z 339 do 347 szkół. Podobny trend uwidocznił się

w powiecie Bautzen (z 36 do 37) i w powiecie Görlitz (z 26 do 28).

OCHRONA ZDROWIA I OPIEKA SPOŁECZNA

W 2016 roku w polskiej części pogranicza pracowało w sumie 1 188 lekarzy, w niemieckiej części

analizowanego obszaru pracowało 1 870 medyków. Na pograniczu dolnośląskim najwięcej lekarzy

pracowało w powiatach: mieście Jelenia Góra (292 osoby), zgorzeleckim (191), żarskim (177)

i bolesławieckim (169). W niemieckim powiecie Bautzen pracowało 999 lekarzy, a w powiecie Görlitz

871 lekarzy. W latach 2010-2016 największy przyrost liczby lekarzy nastąpił w powiatach: żarskim

(o 55%) i lwóweckim (o 49%). Zaledwie 2 polskie powiaty zanotowały spadek liczby lekarzy: jeleniogórski

(o 25%) i jaworski (o 26%). Ogółem w polskiej części omawianego obszaru liczba lekarzy w latach 2010-

2016 wzrosła o 25%, natomiast w niemieckiej części tylko o 7%.

W 2016 roku w polskiej części pogranicza na 10 000 mieszkańców przypadało 1,8 lekarza, natomiast

w niemieckiej części wskaźnik ten był prawie 2-krotnie większy (3,3). Można zauważyć, że generalnie

poziom badanego zjawiska na pograniczu dolnośląsko-saksońskim jest dużo niższy zarówno od poziomu

notowanego w poszczególnych regionach (w województwie dolnośląskim na 10 000 mieszkańców

przypadało 2,3 lekarzy, a w Saksonii 4,0 lekarzy), jak i od poziomu występującego w Unii Europejskiej

(3,6 lekarzy). Najgorzej sytuacja w zakresie badanego zjawiska wystąpiła w powiatach: jaworskim

i jeleniogórskim, w których na 10 000 mieszkańców przypadało odpowiednio 0,8 i 0,9 lekarza.

Najbardziej korzystnie prezentowały się powiaty: miasto Jelenia Góra (3,6 lekarza), Görlitz (3,4) i Bautzen

(3,3).

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku pracowało łącznie 671 lekarzy dentystów. Aż 77%

z nich prowadziło praktykę w niemieckiej części obszaru (277 w powiecie Bautzen i 236 w powiecie

Görlitz). W polskiej części analizowanego terytorium najwięcej dentystów pracowało w powiatach:

żarskim (51 osób), mieście Jelenia Góra (30) i bolesławieckim (23). Najgorsza sytuacja pod względem

liczby dentystów uwidoczniła się w powiatach: kamiennogórskim, lwóweckim i jaworskim, w których

pracowało zaledwie po 5 dentystów. W latach 2010-2016 największy wzrost liczby lekarzy dentystów

nastąpił w powiatach: jeleniogórskim (o 140%, z 5 do 12 osób) i mieście Jelenia Góra (o 114,3%,

z 14 do 30 osób). Rekordowy spadek zanotowano natomiast w powiecie lubańskim (o 27,3%).

Co ciekawe, również w powiatach części niemieckiej zanotowano spadek liczby lekarzy dentystów:

w powiecie Bautzen o 4,2% i w powiecie Görlitz o 5,2%.

W polskiej części pogranicza w 2016 roku średnio na 10 000 mieszkańców przypadało 0,2 lekarza

dentysty, natomiast w niemieckiej części wskaźnik ten był ponad 4-krotnie wyższy i wynosił 0,9 lekarza.

Wśród polskich powiatów najwyższą wartością wskaźnika odznaczały się: żarski (0,5 lekarza dentysty),

miasto Jelenia Góra (0,4) i bolesławiecki (0,3), natomiast w obu powiatach niemieckich (Bautzen i Görlitz)

wskaźnik ten osiągnął wartość 0,9.

W 2016 roku na pograniczu dolnośląskim działały 262 apteki i punkty apteczne. Po polskiej stronie

obszaru najwięcej z nich funkcjonowało w powiatach: żarskim (44 apteki i punkty apteczne),

zgorzeleckim (39) i mieście Jelenia Góra (37). Po niemieckiej stronie w sumie zarejestrowano 126 aptek

i punktów aptecznych: 64 w powiecie Bautzen i 62 w powiecie Görlitz.

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

38

Na pograniczu dolnośląskim na 1 aptekę lub punkt apteczny w 2016 roku przypadało średnio 2 541 osób,

natomiast na pograniczu saksońskim 4 468 osób. Po stronie polskiej najkorzystniej sytuacja wyglądała

w powiecie mieście Jelenia Góra, w którym wskaźnik wynosił 2 176 osób na 1 aptekę lub punkt apteczny.

Po stronie niemieckiej wartości wskaźnika były 2-krotnie wyższe niż w polskiej części badanego

terytorium: w powiecie Bautzen 4 761 osób, a w powiecie Görlitz 4 167 osób.

W 2016 roku w polskiej części pogranicza dysponowano 3 718 łóżkami w szpitalach ogólnych, a w części

niemieckiej było ich 3 538. Na pograniczu po stronie polskiej najmniejszą liczbą łóżek w szpitalach

ogólnych dysponowano w powiatach: jaworskim (84 łóżka) i bolesławieckim (173), natomiast największą

liczbą łóżek w powiatach: jeleniogórskim (777), mieście Jelenia Góra (636) i zgorzeleckim (579). W części

niemieckiej w powiecie Bautzen dysponowano 1 720 łóżkami, a w powiecie Görlitz 1 818 łóżkami.

Największa zmiana liczby łóżek w latach 2010-2016 nastąpiła po polskiej stronie granicy – w powiecie

żarskim (o 98%, z 183 do 362). Spadek liczby łóżek zanotowano natomiast aż w 6 powiatach, w tym

w obu po niemieckiej stronie granicy. Najdotkliwszy spadek zanotowano w powiatach: lubańskim

(o 14%, z 301 do 258), Görlitz (o 11%, z 2 037 do 1 818) i złotoryjskim (o 9,6%, z 260 do 235).

Na pograniczu dolnośląskim w 2016 roku dostępnych było prawie 56 łóżek w szpitalach w przeliczeniu

na 10 000 mieszkańców, a na pograniczu saksońskim wskaźnik ten zanotował wartość prawie 63 łóżka.

Sytuacja w zakresie analizowanego zjawiska na obszarze pogranicza była zdobywanie gorsza

niż notowana średnio w regionach – na 10 000 mieszkańców w województwie dolnośląskim dostępnych

było 79 łóżek, a w Saksonii 85 łóżek (dla porównania dla Unii Europejskiej wskaźnik ten osiągnął wartość

52 łóżka).

Mapa 2.1.

Łożka w szpitalach ogólnych na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2010-2016].

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

39

Na badanym terytorium najwięcej łóżek na 10 000 mieszkańców posiadały powiaty: jeleniogórski

(152 łóżka), miasto Jelenia Góra (143) i zgorzelecki (124). Najmniej korzystnie sytuacja przedstawiała się

w powiecie jaworskim, w którym na 10 000 mieszkańców dostępnych było zaledwie 10 łóżek (mapa 2.1).

W 2016 roku po polskiej stronie pogranicza funkcjonowały 32 placówki pomocy społecznej. Najwięcej

z nich zlokalizowanych było w powiecie jeleniogórskim (aż 7), a po 5 w powiatach: zgorzeleckim

i żarskim. Jedynym powiatem, w którym nie było w ogóle tego typu placówki był powiat złotoryjski.

Po niemieckiej stronie granicy działały aż 162 takie placówki: 73 w powiecie Bautzen i 89 w powiecie

Görlitz. W latach 2010-2016 w części dolnośląskiej badanego terytorium nastąpiły niewielkie zmiany

liczby placówek, natomiast w części saksońskiej zanotowano bardziej wyraźny wzrost liczby placówek

pomocy społecznej z 117 w 2010 roku do 162 w 2016 roku.

W przeliczeniu na 10 000 mieszkańców po polskiej stronie obszaru pogranicza funkcjonowało

0,5 placówki pomocy społecznej, a po stronie niemieckiej wskaźnik ten był prawie 6-krotnie wyższy

i wynosił 2,9 placówki pomocy społecznej. Najwyższą wartością miernika cechowały się powiaty: Görlitz

(3,4), Bautzen (2,4), jeleniogórski (1,4) i zgorzelecki (1,1). Najniższe wartości wskaźnika odnotowano

w powiatach: bolesławickim (0,2), lwóweckim i jaworskim (po 0,4), a w powiecie złotoryjskim nie było

tego typu placówki.

Mapa 2.2.

Miejsca w placówkach pomocy społecznej na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2010-

2016].

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku w 32 placówkach pomocy społecznej dysponowano

2 028 miejscami. Najwięcej miejsc w części polskiej pogranicza oferowały placówki w powiatach:

jeleniogórskim (467 miejsc), zgorzeleckim (350) i żarskim (276). Po stronie niemieckiej, gdzie

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

40

funkcjonowały 162 placówki pomocy społecznej dostępnych było 8 204 miejsca. W powicie Bautzen było

to 4 055 miejsc, a w powiecie Görlitz 4 149 miejsc. Największy przyrost liczby miejsc w placówkach

pomocy społecznej w latach 2010-2016 nastąpił w powiecie bolesławieckim (z 30 do 83 miejsc, o 177%).

W mieście Jelenia Góra nastąpił natomiast spadek liczby miejsc w placówkach pomocy społecznej z 224

do 186 (o 17%). Spadek zanotowano również w powiecie zgorzeleckim (o 6,4%, z 374 do 350)

i lwóweckim (o 1,8%, z 168 do 165).

W 2016 roku na obszarze pogranicza dolnośląsko-saksońskiego w przeliczeniu na 10 000 mieszkańców

w placówkach pomocy społecznej dostępnych było średnio 83 miejsca. W polskiej części badanego

terytorium wskaźnik wynosił 30, a w niemieckiej części 146. Najwyższe wartości wskaźnika zanotowano

w powiatach niemieckich: Görlitz (161 miejsc) i Bautzen (133 miejsca). Po polskiej stronie granicy

najwyższą wartością charakteryzowały się powiaty: jeleniogórski (91 miejsc), zgorzelecki (75) i miasto

Jelenia Góra (42). Najniższa wartość wskaźnika cechowała powiat bolesławiecki (9); (mapa 2.2).

MIESZKALNICTWO

W polskiej części pogranicza dolnośląsko-saksońskiego w 2016 roku dostępnych było 247,1 tys.

mieszkań, a w niemieckiej części o ponad 100 tys. więcej (318,3 tys.). Najwięcej mieszkań było

w powiatach: Bautzen (aż 162,8 tys.) i Görlitz (155,5 tys.). Po polskiej stronie najwyższą liczbą mieszkań

charakteryzowały się powiaty: miasto Jelenia Góra (35,2 tys. ), żarski (34,2 tys.), zgorzelecki (34,1 tys.)

i bolesławiecki (31,5 tys.).

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w latach 2010-2016 zaobserwowano niewielki wzrost liczby

mieszkań z 562,6 tys. do 565 tys. Wśród polskich powiatów notowano przyrost zasobu mieszkaniowego

średnio o niecałe 3%, przy czym największy wzrost liczby mieszkań nastąpił w powiecie bolesławieckim

(o 4,2%), natomiast najmniejszy w powiecie lwóweckim (o niecałe 0,1%). Spadek liczby mieszkań

odnotowano jedynie w niemieckiej części obszaru o 1,2% (z 322,3 tys. do 318,3 tys.).

W części dolnośląskiej obszaru pogranicza w 2016 roku w przeliczeniu na 1 000 mieszańców zasób

mieszkaniowy wynosił 326 mieszkań. Znacznie lepiej sytuacja wyglądała w części saksońskiej, w której

na 1 000 mieszkańców przypadało 565 mieszkań. Szczególnie korzystna sytuacja mieszkaniowa

zaznaczyła się w powiecie Görlitz (602 mieszkania) i w powiecie Bautzen (534). Po polskiej stronie granicy

najlepiej pod względem analizowanego zjawiska prezentowały się powiaty: miasto Jelenia Góra

(437 mieszkań), jeleniogórski (388), kamiennogórski (378) i zgorzelecki (374); (mapa 2.3).

W polskiej części pogranicza w 2016 roku powierzchnia użytkowa mieszkań wynosiła w sumie

17 980,7 tys. m

2

, a w niemieckiej części było to 25 711 tys. m

2

. Po polskiej stronie granicy największą

powierzchnią mieszkań charakteryzowały się powiaty: żarski (2 477 tys. m

2

), bolesławiecki (2 472 tys. m

2

)

i zgorzelecki (2 403 tys. m

2

), natomiast najmniejszą powierzchnią użytkową dysponowano w powiecie

kamiennogórskim (zaledwie 1 079 tys. m

2

). Po niemieckiej stronie granicy powiat Bautzen posiadał

powierzchnię użytkową mieszkań równą 13 351 tys. m

2

, a powiat Görlitz 12 359 tys. m

2

(mapa 2.4).

W latach 2010-2016 średnio powierzchnia mieszkań zlokalizowanych na analizowanym obszarze wzrosła

o 6,6%. Po polskiej stronie granicy największy przyrost nastąpił w powiatach: jeleniogórskim (o 12,5%,

z 1 810 tys. m

2

do 2 036 tys. m

2

) i bolesławieckim (o 9,3%, z 2 261 tys. m

2

do 2 472 tys. m

2

), natomiast

najmniejszy przyrost odnotowano w powiatach: miasto Jelenia Góra (o 3,2%) i lwóweckim (o 4%);

(mapa 2.4).

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

41

Mapa 2.3.

Mieszkania na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2010-2016].

Mapa 2.4. Powierzchnia użytkowa mieszkań na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2010-2016].

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

42

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku przeciętna powierzchnia użytkowa mieszkania

wynosiła 77,3 m

2

. Po polskiej stronie granicy wartość wskaźnika osiągnęła wartość 72,8 m

2

,

a po niemieckiej stronie 80,8 m

2

. Największy przeciętny metraż charakteryzował powiaty: jeleniogórski

i Bautzen (po 82 m

2

) oraz bolesławiecki i Görlitz (po 79 m

2

). Najmniejszy metraż pozostawał do dyspozycji

mieszkańców w powiatach: kamiennogórskim (64 m

2

) i mieście Jelenia Góra (65 m

2

).

Na analizowanym obszarze w latach 2010-2016 średnio przeciętny metraż mieszkania wzrósł o 6,1%.

Największy przyrost zanotowano po niemieckiej stronie granicy: w powiecie Bautzen o 7,9% i w powiecie

Görlitz o 6,8%. Po polskiej stronie granicy największy wzrost zarejestrowano w powiecie bolesławieckim

o 4,1% (z 75,9 do 79,0).

Dopełnieniem obrazu prezentującego sytuację mieszkaniową na pograniczu dolnośląsko-saksońskim

jest wskaźnik określający liczbę mieszkań oddanych do użytku na 1 000 ludności. W polskiej części

analizowanego obszaru wskaźnik ten osiągnął wartość 2,2 mieszkania na 1 000 mieszkańców.

Najwyższymi wartościami badanego miernika cechowały się powiaty: bolesławiecki (5,1 mieszkania)

i jeleniogórski (4,0). W niemieckiej części pogranicza wskaźnik notował wartość nieco ponad

1,0 mieszkania na 1 000 osób – w powiecie Bautzen 1,6 mieszkania, a w powiecie Görlitz 0,5 mieszkania.

Na pograniczu saksońskim ogółem oddano 621 mieszkań; (mapa 2.5).

Co ważne, po polskiej stronie analizowanego obszaru znalazły się powiaty, w których notowano ponad

20% wzrost wartości indykatora względem 2010 roku: bolesławiecki (47,4%), lwówecki (42,9%), lubański

(38,9%) i zgorzelecki (21,0%). Uwidoczniły się także powiaty, w których zanotowano znaczne spadki:

miasto Jelenia Góra (-56,3%) i złotoryjski (-40,9%); (mapa 2.5).

Mapa 2.5.

Mieszkania oddane do użytku na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2010-2016].

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

43

POZIOM ŻYCIA

8

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim zaznaczyły się znaczne dysproporcje w poziomie wynagrodzeń.

W polskiej części analizowanego obszaru przeciętne miesięczne wynagrodzenie w 2016 roku wynosiło

około 850 euro, co stanowiło zaledwie 28% przeciętnego wynagrodzenia osiąganego w niemieckiej

części obszaru

9

(2 998 euro); (wykres 2.4). Wśród polskich powiatów najwyższym wynagrodzeniem

charakteryzowały się: żarski (938 euro), złotoryjski (937) i miasto Jelenia Góra (912). Należy podkreślić,

że w latach 2010-2016 nastąpił wzrost wynagrodzeń w obu częściach pogranicza – po stronie polskiej

był on nieco wyższy (o 19,1%) niż po stronie niemieckiej (o 17,7%).

Wykres 2.4. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto [w EURO] na obszarze pogranicza dolnośląsko-

saksońskiego i w poszczególnych regionach [2010-2016].

Poziom wynagrodzeń rejestrowany w poszczególnych częściach pogranicza warto również zestawić

z cenami detalicznymi podstawowych produktów spożywczych ujętych w tzw. koszyku zakupów

codziennych, w skład których wchodzą: chleb mieszany (500 g), kurczę patroszone (1 kg), szynka

wieprzowa (1 kg), masło (200 g), mleko krowie (1 l), jaja (10 sztuk), cukier (1 kg), czekolada (100 g),

herbata (20 szt.), jabłka (1 kg), pomarańcze (1 kg), ziemniaki (1 kg) i pomidory (1 kg)

10

.

W 2016 roku w polskiej części badanego obszaru za wskazany koszyk zakupów konsument musiał

zapłacić przeciętnie 17,35 euro, a w niemieckiej części prawie 2-krotnie więcej, tj. 33,15 euro.

W odniesieniu do poziomu wynagrodzeń, koszt zakupów stanowił zatem na pograniczu dolnośląskim

nieco ponad 2,0% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, a na pograniczu saksońskim niewiele

ponad 1,1%. Co istotne, w analizowanym okresie (w latach 2010-2016) różnica w cenie koszyka zakupów

8

Poziom życia rozumiany jest w niniejszym opracowaniu przede wszystkim jako ekonomiczne warunki życia mieszańców.

9

Dane dla Saksonii.

10

Źródłem cen uwzględnionych w koszyku zakupów codziennych oraz cen opłat za usługi konsumpcyjne są dane Urzędu

Statystycznego we Wrocławiu, dotyczące polskiej i niemieckiej strony Euroregionu Nysa.

2 547

2 603

2 627

2 696

2 756

2 899

2 998

854

871

887

921

966

1005

1048

714

735

754

773

805

841

850

0

500

1000

1500

2000

2500

3000

3500

2010

2011

2012

2013

2014

2015

2016

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

44

codziennych pomiędzy częścią polską a częścią niemiecką pogranicza utrzymywała się na bardzo

podobnym poziomie.

Pokaźną składową każdego budżetu gospodarstwa domowego stanowią ponadto rachunki i opłaty

dokonywane comiesięcznie na poczet szeroko rozumianych usług komunalnych. W 2016 roku cena

100 kWh energii elektrycznej wynosiła po polskiej stronie pogranicza 7,1 euro (0,84% wynagrodzenia),

natomiast po niemieckiej stronie prawie 4-krotnie więcej – 28,4 euro (0,95% wynagrodzenia). W części

saksońskiej wyższa cena obowiązywała również za odprowadzanie ścieków do miejskich oczyszczalni –

360 euro za 100 m

3

(12% wynagrodzenia) niż w części dolnośląskiej – 146 euro za 100 m

3

(17% wynagrodzenia). Ponadto pobranie wody zimnej z miejskiej sieci wodociągowej (100 m

3

) także

po stronie niemieckiej było wyraźnie droższe niż po stronie polskiej – wynosiło odpowiednio 271 euro

(9% wynagrodzenia) i 101 euro (12% wynagrodzenia).

KULTURA I TURYSTYKA

W polskiej części pogranicza dolnośląsko-saksońskiego w 2016 roku funkcjonowało 12 kin

z 4 089 miejscami na widowni, a w niemieckiej części było 14 kin z 4 235 miejscami. Najwięcej,

bo aż 9 tego typu obiektów działało w powiecie Görlitz. Dysponowano tam też największą liczbą miejsc

na widowni (2 349). W powiatach kamiennogórskim, lwóweckim i jaworskim nie funkcjonowało żadne

kino. Na przestrzeni lat 2010-2016 liczba kin ogółem na analizowanym obszarze nie zmieniła się (26 kin).

W 2016 roku na pograniczu dolnośląskim funkcjonowały 2 teatry, które w badanym roku odwiedziło

36 352 widzów. Na pograniczu saksońskim były 3 teatry, które gościły na swoich przedstawieniach

337 502 widzów. Po polskiej stronie teatry działały jedynie w powiecie miasto Jelenia Góra. Po stronie

niemieckiej w obu analizowanych powiatach funkcjonowały tego typu instytucje. W latach 2010-2016

liczba teatrów nie zmieniła się.

Na badanym terytorium w 2016 roku funkcjonowały łącznie 304 biblioteki. Po stronie polskie było

ich 194, natomiast po stronie niemieckiej 110. Wśród polskich powiatów najwięcej bibliotek działało

w powiatach: żarskim (29 bibliotek), zgorzeleckim (26) i bolesławieckim (25), a najmniej w powiecie

miasto Jelenia Góra (7). W niemieckiej części pogranicza funkcjonowały 62 biblioteki w powiecie Bautzen

i 48 w powiecie Görlitz. W latach 2010-2016 na analizowanym obszarze liczba bibliotek zmniejszyła się

z 330 do 304 (spadek o 7,9%). Ogółem w części polskiej pogranicza spadek wynosił 6,7% (z 208

do 194 bibliotek), a w części niemieckiej 9,8% (z 122 do 110 bibliotek). Najdotkliwszy ubytek nastąpił

w powiecie złotoryjskim (o 17,4%, z 23 do 17 bibliotek).

Na pograniczu dolnośląskim w 2016 roku dysponowano w bibliotekach publicznych księgozbiorem

liczącym 2 728 tys. woluminów, a na pograniczu saksońskim było do dyspozycji 1 530 tys. woluminów.

W przeliczeniu na 1 000 mieszkańców po polskiej stronie granicy przypadało 4 098 woluminów,

a po niemieckiej stronie 2 717 woluminów. Wśród polskich powiatów najwięcej woluminów

zgromadzono w powiatach: bolesławickim (396 tys.), żarskim (358 tys.) i zgorzeleckim (349 tys.).

W przeliczeniu na 1 000 mieszkańców najlepsza sytuacja w zakresie badanego zjawiska uwidoczniła się

w powiatach: złotoryjskim (5 932 woluminów), lwóweckim (5 011) i lubańskim (4 617). W części

niemieckiej w powiecie Bautzen znajdowało się 839 tys. woluminów (co w przeliczeniu

na 1 000 mieszkańców dało 2 754 woluminy), a w powiecie Görlitz 691 tys. woluminów

(2 675 woluminów w odniesieniu do 1 000 mieszkańców). Niestety, w latach 2010-2016 zanotowano

znaczny ubytek księgozbiorów (średnio o 8%). Najbardziej dotkliwy zaobserwowano w powiatach:

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

45

kamiennogórskim (o 16%, z 177 tys. do 149 tys.), lwóweckim (o 14%, z 270 do 263) i zgorzeleckim (o 13%,

z 401 tys. do 349 tys.).

W 2016 roku w polskiej części analizowanego obszaru zarejestrowanych było w bibliotekach publicznych

100 tys. czytelników, a w niemieckiej części 50 tys. czytelników. Najwięcej, bo aż 16 tys. czytelników

zarejestrowanych było w powiecie żarskim. W powiecie zgorzeleckim i bolesławieckim było ich

odpowiednio po 14 tys. i 13 tys. Odnosząc te wartości do liczby mieszkańców, można zauważyć znaczne

różnice – na pograniczu dolnośląskim na 1 000 mieszkańców zarejestrowano 150 czytelników,

a na pograniczu saksońskim 89 czytelników. W ujęciu względnym najkorzystniej sytuacja pod względem

liczby czytelników przedstawiała się po stronie polskiej w powiatach: jeleniogórskim

(171 na 1 000 mieszkańców), żarskim (159) i zgorzeleckim (151). Po stronie niemieckiej w obu powiatach

wskaźnik ten osiągnął wartość 89 czytelników. Co niepokojące, w latach 2010-2016 zanotowano ubytek

liczby czytelników w analizowanym obszarze średnio o prawie 11% – po polskiej stronie granicy spadek

wyniósł 13% (z 115 tys. do 100 tys.), a po niemieckiej stronie niecałe 6% (z 53 tys. do 50 tys.); (mapa 2.6).

Mapa 2.6.

Czytelnicy bibliotek publicznych na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2010-2016].

Na pograniczu dolnośląskim w 2016 roku dokonano 1 977 tys. wypożyczeń (co w przeliczeniu na 1 000

mieszkańców dało 1 970 wypożyczeń), a na pograniczu saksońskim zrealizowano 2 863 tys. wypożyczeń

(5 085 wypożyczeń na 1 000 ludności). Po polskiej stronie granicy najwyższą liczbą wypożyczeń

charakteryzowały się powiaty: jeleniogórski (300 tys. wypożyczeń) i miasto Jelenia Góra (260 tys.).

W ujęciu względnym (w przeliczeniu na 1 000 mieszkańców) również dominował powiat jeleniogórski

(4 649 wypożyczeń), a kolejne miejsce zajął powiat lwówecki (3 611).

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

46

W polskiej części pogranicza dolnośląsko-saksońskiego w 2016 roku dysponowano 465 obiektami

zbiorowego zakwaterowania, a w niemieckiej części było ich 378. Największa liczba tego typu obiektów

funkcjonowała w powiatach: jeleniogórskim (289 obiekty), Görlitz (219), Bautzen (159) i lubańskim (60).

Zaledwie 5 obiektów działało w powiecie złotoryjskim. W latach 2010-2016 tylko w 2 powiatach

zanotowano spadek liczby obiektów zbiorowego zakwaterowania: żarskim o 39% (z 18 do 11 obiektów)

i Bautzen o 5% (z 167 do 159 obiektów). Średnio w całym analizowanym obszarze zanotowano wzrost

liczby obiektów o 10% (z 767 do 843). Szczególnie znaczący przyrost zaznaczył się po polskiej stronie

granicy, w której liczba obiektów zbiorowego zakwaterowania wzrosła o 19% (z 392 do 465).

Po niemieckiej stronie przyrost był niewielki i wyniósł 1% (z 375 do 378).

W 2016 roku na pograniczu dolnośląskim działało 98 hoteli, 42 pensjonaty i 2 kempingi, a na pograniczu

saksońskim – 89 hoteli, 58 pensjonatów i aż 30 kempingów. Po stronie polskiej najwięcej hoteli

funkcjonowało w powiatach: jeleniogórskim (48), lubańskim (16) i mieście Jelenia Góra (11). Pensjonaty

natomiast wyraźnie dominowały w powiecie jeleniogórskim (29). Zaledwie 2 działające w polskiej części

pogranicza kempingi zlokalizowane były w mieście Jelenia Góra i powiecie jeleniogórskim. Po stronie

niemieckiej najwięcej obiektów zbiorowego zakwaterowania zlokalizowanych było w powiecie Görlitz

(w sumie 219), w tym: 53 hotele, 34 pensjonaty i 18 kempingów. W latach 2010-2016 na pograniczu

dolnośląsko-saksońskim zanotowano wzrost liczby obiektów zbiorowego zakwaterowania jedynie

w kategorii hoteli (o 2%), natomiast spadek liczby obiektów zanotowano zarówno w kategorii

pensjonatów (o 11%), jak i kempingów (o 22%).

Na obszarze pogranicza dolnośląsko-saksońskiego w 2016 roku obiekty noclegowe dysponowały

44 410 miejscami. Ponad 67% dostępnych miejsc zlokalizowana była po polskiej stronie granicy (29 808).

Najwięcej, bo aż 19 322 miejsca dostępne były dla turystów w powiecie jeleniogórskim. W powiecie

lubańskim było 3 787 miejsc noclegowych, a w mieście Jelenia Góra 2 310 miejsc. Po niemieckiej stronie

w powiecie Görlitz dysponowano 9 200 miejscami, a w powiecie Bautzen 5 402 miejscami.

W latach 2010-2016 nastąpił przyrost liczby miejsc noclegowych o 16%. W polskiej części było to średnio

32%, z czego największy wzrost zarejestrowano w powiatach: lwóweckim (o 60%, z 579 do 927 miejsc),

bolesławieckim (o 56%, z 494 do 772) i złotoryjskim (o 52%, z 146 do 222). W powiecie żarskim jako

jedynym nastąpił spadek liczby miejsc noclegowych o 56% (z 720 do 316). W niemieckiej części

zanotowano spadek średnio o 7,7% (w powiecie Bautzen -9,4%, a w powiecie Görlitz -6,6%); (mapa 2.7).

Na badanym obszarze średnio na 100 mieszkańców dostępnych było 3,6 miejsca noclegowego.

W polskiej części pogranicza wskaźnik ten wynosił 4,5 miejsca. Największą liczbą miejsc odznaczały się

powiaty: jeleniogórski (30,0 miejsc na 100 osób), lubański (6,9) i miasto Jelenia Góra (2,9). W niemieckiej

części pogranicza dostępnych było 2,6 miejsca noclegowego na 100 osób – w powiecie Görlitz

3,6 miejsca, a w powiecie Bautzen 1,8.

W 2016 roku na pograniczu dolnośląsko-saksońskim z noclegów skorzystało 1 703 793 osoby. Ponad 60%

osób nocowało po polskiej stronie obszaru (1 024 074). Wśród polskich powiatów największą liczbę osób

korzystających z noclegów odnotowano w powiatach: jeleniogórskim (618 324 osób) i lubańskim

(128 570). Natomiast po niemieckiej stronie granicy w powiecie Bautzen nocowało 418 424 osoby,

a w powiecie Görlitz 261 295 osób. W latach 2012-2016 na analizowanym obszarze nastąpił przyrost

liczby korzystających z noclegów o 19% (z 1 430 522 do 1 703 793 osób). Znaczny przyrost, bo 30%

zanotowano po polskiej stronie granicy, z czego najbardziej spektakularny wzrost nastąpił w powiecie

jaworskim (o 135%, z 6 595 do 20 018). Sporym wzrostem mogą pochwalić się też powiaty: bolesławiecki

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

47

(o 67%), lubański (o 51%) i zgorzelecki (o 44%). W powiecie żarskim, złotoryjskim i kamiennogórskim

zanotowano spadek liczby korzystających z noclegów (kolejno o: 41%, 35% i 22%).

Mapa 2.7.

Miejsca noclegowe na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2010-2016].

W odniesieniu do liczby mieszkańców średnio na 100 osób mieszkających na analizowanym obszarze

139 osób korzystało z noclegów. Po stronie polskiej wartość ta wynosiła 154 osoby, a po stronie

niemieckiej 121. Na pograniczu dolnośląskim pod względem badanego zjawiska dominowały powiaty:

jeleniogórski (960 osób), lubański (233) i miasto Jelenia Góra (112). Na pograniczu saksońskim

w powiecie Bautzen na 100 mieszkańców z noclegów korzystało 86 osób, a w powiecie Görlitz 162 osoby.

Na obszarze pogranicza w 2016 roku udzielono 5 006 447 noclegów. Po polskiej stronie granicy było ich

3 313 356 noclegów, a po niemieckiej 1 837 102 noclegów. Najwięcej udzielonych noclegów w polskiej

części pogranicza było w powiecie jeleniogórskim (aż 1 890 557), a w niemieckiej części w powiecie

Görlitz (1 127 046).

Stopień wykorzystania miejsc noclegowych

11

w 2016 roku w niemieckiej części pogranicza wynosił 33,1%

(w układzie powiatowym: w Görlitz 33,8% i w Bautzen 32,0%). W polskiej części analizowanego obszaru

ukształtował się na poziomie 27,4% i był niższy od średniej dla województwa dolnośląskiego (36,2%).

W ujęciu lokalnym najwyższą wartością miernika cechowały się powiaty: lubański (45,5%) i miasto

Jelenia Góra (41,5%), a najniższą wartością odznaczały się powiaty: kamiennogórski (15,7%) i złotoryjski

11

Stopień wykorzystania miejsc noclegowych – stosunek liczby udzielonych noclegów lub wynajętych pokoi w danym roku

(okresie) do nominalnej liczby miejsc noclegowych lub pokoi w danym roku (okresie).

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

48

(19,1%); (mapa 2.8). W stosunku do 2010 roku w polskiej części obszaru zarejestrowano niewielki wzrost

stopnia wykorzystania miejsc noclegowych z 21,5% do 27,4%. Tendencja ta była podobna

do zaobserwowanej na Dolnym Śląsku, w którym zanotowano wzrost z 27,9% do 36,2%.

Mapa 2.8. Wykorzystanie miejsc noclegowych na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

POTENCJAŁY I BARIERY ROZWOJOWE W ZAKRESIE SFERY SPOŁECZNEJ

1)

, szczególnie w polskiej części pogranicza;

2) relatywnie

rejestrowana w obu częściach

pogranicza;

3)

,

co może przełożyć się na wzrost handlu i przychodów ludności;

4) stosunkowo

po polskiej

i niemieckiej stronie granicy;

5)

, będące szansą na rozwój

różnych form turystyki (w tym np. turystyki sentymentalnej) – potencjał do rozwoju turystyki

transgranicznej;

6) stosunkowo równomiernie

;

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

49

7)

po obu stronach granicy (z niewielką przewagą

w części polskiej), co świadczy o wzroście zainteresowania turystów obszarem pogranicza;

8)

, będące płaszczyzną do budowania

współpracy i stworzenia wspólnej marki turystycznej.

1)

oraz jego niedostosowanie

do potrzeb rynku pracy;

2)

i jego częste zmiany, zachodzące w szczególności w polskiej części

pogranicza;

3) wciąż istniejąca

;

4)

w odniesieniu zarówno do średniej wartości regionalnej, jak i średniej dla krajów Unii

Europejskiej, w tym szczególnie:

−

relatywnie niska dostępność do lekarzy i lekarzy dentystów w polskiej części pogranicza,

−

widoczna dysproporcja w liczbie dostępnych łóżek w szpitalach, ze znacznie niższą liczbą

łóżek dostępnych dla pacjentów po polskiej stronie granicy,

−

bardzo niska dostępność do placówek pomocy społecznej oraz mała liczba miejsc

w stosunku do liczebności mieszkańców obszaru pogranicza dolnośląskiego;

5)

, a także wciąż niewystarczający do potrzeb zasób mieszkaniowy

;

6)

szczególnie widoczny

w polskiej części analizowanego obszaru;

7) znacznie

w stosunku do średniego poziomu notowanego w regionie;

8)

nadal obecna

związana z funkcjonującymi w społeczeństwie stereotypami

oraz trudnymi doświadczeniami historycznymi;

9)

wyrażający się:

−

stosunkowo niską liczbą bibliotek publicznych oraz dostępnych woluminów w niemieckiej

części pogranicza,

−

niską liczbą wypożyczeń w polskiej części pogranicza;

10) widoczne

(głównie dotyczy kempingów);

11) wyraźnie

, co może świadczyć

o funkcjonowaniu bardzo dużych obiektów noclegowych, nie zawsze wpisujących się

w krajobraz i charakter obszaru.

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

50

SFERA GOSPODARCZA

SYTUACJA MAKROEKONOMICZNA

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku wartość produktu krajowego brutto

na mieszkańca

12

wynosiła 19 660 PPS, co stanowiło zaledwie 67% średniej wartości PKB w Unii

Europejskiej (29 319 PPS). Analizowany obszar cechował się dużym zróżnicowaniem wartości miernika

po obu stronach granicy – w części niemieckiej PKB per capita był 1,5-krotnie wyższy (23 929 PPS,

co stanowiło 82% średniej europejskiej) niż w części polskiej (16 050 PPS, czyli tylko 55% średniej

europejskiej). Ponadto o słabej kondycji makroekonomicznej obszaru pogranicza świadczą wartości PKB

odniesione do poziomu regionalnego i krajowego – w części dolnośląskiej pogranicza wartość produkt

krajowy brutto na mieszkańca była niższa od wartość miernika uzyskanej w województwie dolnośląskim

(22 392 PPS, tj. 76% średniej europejskiej) i od wartości dla Polski (20 180 PPS, czyli 69% średniej w Unii

Europejskiej). Tożsamą sytuację zaobserwowano dla części saksońskiej pogranicza, w której wartość PKB

była niższa zarówno od wartości wskaźnika w Saksonii (27 513 PPS, czyli 94% średniej europejskiej),

jak i w Niemczech (36 395 PPS, tj. 124% średniej w Unii Europejskiej); (wykres 3.1).

Na analizowanym terytorium w układzie subregionalnym (NUTS 3

13

) najwyższym PKB per capita według

PPS w badanym roku odznaczały się powiaty niemieckie, uzyskujące zbliżone wartości miernika –

w powiecie Görlitz PKB na mieszkańca wyniósł 24 221 PPS (83% średniej europejskiej), a w powiecie

Bautzen był równy 23 681 PPS (81% średniej dla Unii Europejskiej). Zdecydowanie niższą wartością

wskaźnika wyróżnił się podregion jeleniogórski – 15 869 PPS (tylko 54% średniej europejskiej).

Wykres 3.1. Produkt krajowy brutto na mieszkańca na pograniczu dolnośląsko-saksońskim na tle regionalnym

i krajowym [2016].

12

Produkt krajowy brutto na mieszkańca według parytetu siły nabywczej (PPS).

13

Klasyfikacja Jednostek Terytorialnych do Celów Statystycznych (NUTS).

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

130

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

51

Chociaż obszar pogranicza dolnośląsko-saksońskiego w przestrzeni regionalnej, krajowej i europejskiej

wyróżnia się względnie niskim poziomem produktu krajowego brutto na mieszkańca, to w latach 2014-

2016 uwidoczniły się korzystne tendencje w zakresie analizowanego zjawiska. Zarówno na całym

badanym obszarze, jak i w poszczególnych jego częściach składowych nastąpił wzrost wartości PKB per

capita, ale różna była dynamika jego zmian. Na obszarze całego pogranicza PKB na mieszkańca wzrósł

o 3,2% (Unii Europejskiej zarejestrowano wzrost na poziomie 5,7%). Część niemiecka wykazywała się

wyższą dynamiką zmian PKB (wzrost o 6,1%) niż część polska, w której zaobserwowano bardzo niewielką

zmianę (wzrost zaledwie o 0,2%). Należy podkreślić, że poziom zmian PKB w części dolnośląskiej

pogranicza był zdecydowanie niższy od poziomu odnotowano w województwie dolnośląskim (nastąpił

wzrost o 5,8%), a także w Polsce (wzrost o 6,9%), natomiast w części niemieckiej wprawdzie dynamika

zmian PKB była wyższa niż w Niemczech (wzrost o 4,3%), ale była nieco niższa niż w Saksonii (wzrost

o 6,2%); (wykres 3.2). Przytoczone fakty wskazują na wystąpienie zjawiska dywergencji w rozwoju

gospodarczym, czyli dalszej peryferyzacji gospodarczej obszaru pogranicza dolnośląsko-saksońskiego

zarówno w układzie makroregionalnym, jak i w układzie regionalnym – na tle województwa

dolnośląskiego i Saksonii.

Wykres 3.2. Dynamika zmian produktu krajowego brutto na mieszkańca na pograniczu dolnośląsko-saksońskim

na tle regionalnym i krajowym [2014-2016].

95

100

105

110

0

5000

10000

15000

20000

25000

30000

35000

40000

UE-28

OP DŚ

PL

DŚ

OP DŚ-SN

SN

OP SN

DE

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

52

RYNEK PRACY

Na obszarze pogranicza dolnośląsko-saksońskiego w 2016 roku pracowało łącznie 412,6 tys. osób –

w tym: po stronie polskiej 153,2 tys. osób (co stanowiło 37,1% ogółu pracujących), a po stronie

niemieckiej 259,4 tys. osób. W części polskiej najwięcej pracujących (powyżej 20,0 tys.) skupiały powiaty:

bolesławiecki (24,2 tys. osób), żarski (24,0 tys.), miasto Jelenia Góra (23,1 tys.) i zgorzelecki (21,2 tys.),

a najmniej osób (poniżej 10 tys.) pracowało w powiatach: lwóweckim (8,8 tys.), złotoryjskim (8,9 tys.)

i kamiennogórskim (9,8 tys.). W części niemieckiej pod względem liczby pracującym powiat Bautzen

przewyższał powiat Görlitz (odpowiednio pracowało w nich 144,6 tys. osób i 114,8 tys. osób).

Pogranicze dolnośląsko-saksońskie cechowało się wyraźnym zróżnicowaniem przestrzennym liczby

pracujących przypadających na 1 000 ludności. Na badanych obszarze wskaźnik osiągnął wartość

302 pracujących, ale kształtował się odmiennie po obu stronach granicy – w części niemieckiej był niemal

2-krotnie wyższy (401) niż w części polskiej (210). Ponadto obie składowe części pogranicza (dolnośląska

i saksońska) odznaczała się niższymi wartościami wskaźnika od średnich wartości rejestrowanych

w regionach, czyli w województwie dolnośląskim (242) i w Saksonii (455), co wskazuje na niższy poziom

zatrudnienia na pograniczu na tle regionalnym. W układzie powiatowym najwyższe wartości

analizowanego miernika (powyżej 440 osób pracujących na 1 000 mieszkańców) notowały niemieckie

powiaty: Bautzen (414) i Görlitz (386), a najmniej pracujących w ujęciu względnym (poniżej

220 pracujących na 1 000 ludności) posiadały polskie powiaty usytuowane w części środkowej

i południowej pogranicza: jeleniogórski (166), lubański (173), lwówecki (175), złotoryjski (177),

kamiennogórski (192) i jaworski (205); (mapa 3.1).

Mapa 3.1.

Pracujący na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

53

W latach 2006-2016 na obszarze pogranicza nastąpił wzrost liczby pracujących. Łącznie przez okres 10 lat

przybyło 16 862 pracujących, co stanowiło wzrost o 4,3%. Wskazany pozytywny kierunku zmian liczby

pracujących zaznaczył się zarówno po stronie niemieckiej badanego terytorium, jak i po stronie polskiej,

choć należy zaznaczyć różną intensywność zjawiska – w części dolnośląskiej względny przyrost liczby

pracujących był blisko 3-krotnie większy (zasób osób na rynku pracy zwiększył o 10 462 pracujących,

co stanowiło wzrost o 7,3%) niż w części saksońskiej (przybyło 6 400 pracujących; wzrost o 2,5%).

Można jednak zauważyć, że dynamika zmian liczby pracujących w obu częściach pogranicza była

zdecydowanie niższa niż obserwowana w poszczególnych regionach – w badanym okresie

w województwie dolnośląskim wzrost liczby pracujących kształtował się na poziomie 21,5%, a w Saksonii

wyniósł 5,2%. W układzie lokalnym także większość powiatów tworzących obszar pogranicza

wyróżniała się przyrostem liczby pracujących, w tym największy wzrost (powyżej 10,0%) odnotowano

w powiatach: bolesławieckim (aż o 28,3%), żarskim (19,5%), lubańskim (15,4%) i jeleniogórskim (10,3%).

Spadek liczby pracujących wystąpił zaledwie w 3 polskich powiatach: zgorzeleckim (aż -11,1%),

jaworskim (-3,1%) i mieście Jelenia Góra (-1,9%); (wykres 3.2).

Wykres 3.2. Zmiana liczby pracujących na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-2016].

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

54

W polskiej części pogranicza w 2016 roku największą liczbą pracujących

14 15

w przeliczeniu na 1 000

ludności (powyżej 150 osób) odznaczały się głównie gminy miejskie: Karpacz (324 pracujących),

Bolesławiec (321), Żary (315), Jelenia Góra (281), Świeradów-Zdrój (261), Lubań (243), Kamienna Góra

(242), Zgorzelec (235), Złotoryja (227), Jawor (216), Piechowice (203) i Szklarska Poręba (178) oraz gminy

miejsko-wiejskie: Bogatynia (355), Nowogrodziec (224), Lubsko (203), Gryfów Śląski (181), Lwówek Śląski

(172) i Jasień (161), a także gminy wiejskie położone przy znaczących ośrodkach miejskich: Janowice

Wielkie (341), Gromadka (194), Żary (179) i Kamienna Góra (242). Najmniejszą liczbę pracujących

w ujęciu względnym (poniżej 70 osób) posiadały gminy wiejskie bądź miejsko-wiejskie zlokalizowane

w południowej części obszaru: Platerówka (35 pracujących), Lubomierz (53), Jeżów Sudecki (55),

Sulików (61), Lubań (63) i Wleń (67) oraz położone peryferyjnie na terytorium pogranicza: Brody (59),

Wądroże Wielkie (66), Przewóz (67) i Zagrodno (68); (mapa 3.2).

Mapa 3.2.

Pracujący w polskiej części obszaru pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

W latach 2006-2016 w większości gmin polskiej części pogranicza (57% ogółu gmin) zaznaczył się spadek

liczby pracujących. Względnie największy ubytek zasobu osób pracujących (powyżej 12,5%) odnotowano

w gminach zlokalizowanych w zachodniej części obszaru: Węgliniec (-48,3%), Olszyna (-39,1%), Mirsk

14

Pracujący (według GUS) – osoby wykonujące pracę przynoszącą im zarobek lub dochód; bez pracujących w jednostkach

budżetowych działających w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego, osób pracujących w gospodarstwach

indywidualnych w rolnictwie, duchownych oraz pracujących w organizacjach, fundacjach i związkach; bez podmiotów

gospodarczych o liczbie pracujących do 9 osób; według faktycznego miejsca pracy i rodzaju działalności.

15

Brak adekwatnych danych dla niemieckiej części pogranicza.

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

55

(-37,2%), Platerówka (-34,1%), Łęknica (-31,8%), Pieńsk (-26,5%), Siekierczyn (-23,9%), Tuplice (-22,6%),

Zawidów (-21,9%), Sulików (-21,2%), Bogatynia (-20,7%), Przewóz (-17,6%), Brody (-15,8%) i Lipinki

Łużyckie (-14,5%), a także w gminach: Kowary (-31,7%), Mysłakowice (-21,1%), Wleń (-19,2%), Jeżów

Sudecki (-18,4%), gmina wiejska Złotoryja (-17,5%) i Bolków (-12,8%). Natomiast największy przyrost

liczby pracujących (powyżej 20,0%) charakteryzował zwłaszcza gminy wiejskie: Żary (415,1%), Zgorzelec

(129,0%), Janowice Wielkie (118,5%), Pielgrzymka (113,5%), Gromadka (77,5%), Kamienna Góra (34,9%),

Mściwojów (30,7%) i Warta Bolesławiecka (31,1%), a ponadto gminy: Nowogrodziec (89,9%), Jasień

(68,6%), Wojcieszów (58,0%), Karpacz (57,2%) i Lubsko (31,1%); (mapa 3.3).

Mapa 3.3.

Zmiana liczby pracujących w polskiej części obszaru pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2006-

2016].

W niemieckiej części pogranicza w 2016 roku największą liczbą zatrudnionych

16 17

w przeliczeniu

na 1 000 ludności (powyżej 350 osób) wyróżniały się w szczególności gminy położone w południowo-

16

Zatrudnieni (niem.

) – pracobiorcy podlegający obowiązkowemu ubezpieczeniu

zdrowotnemu, emerytalnemu, opiekuńczemu i/lub zobowiązani do płacenia składek lub ich części na ustawowe ubezpieczenie

emerytalne zgodnie z przepisami prawnymi o promocji zatrudnienia. Są to także osoby uczące się zawodu, emeryci zatrudnieni

w niepełnym wymiarze, praktykanci, pracujący studenci i osoby, które z tytułu stosunku zatrudnienia podlegającemu

obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu zostały powołane do odbycia obowiązkowej służby (np. na ćwiczenia wojskowe).

Nie zalicza się do zatrudnionych podlegających obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu urzędników państwowych, osób

pracujących na własny rachunek, pomagających członków rodzin, żołnierzy zawodowych i tymczasowych żołnierzy zawodowych

oraz osób odbywających służbę wojskową i zastępczą służbę wojskową (z wyjątkiem wyżej wymienionych).

17

Brak adekwatnych danych dla polskiej części pogranicza.

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

56

zachodniej części obszaru, w powiecie Bautzen: Wachau (684 zatrudnionych), Stadt Bautzen (665), Stadt

Kamenz (531), Ottendorf-Okrilla (527), Stadt Radeberg (526), Nebelschütz (478), Puschwitz (469), Stadt

Bischofswerda (459), Großpostwitz/O.L. (426), Stadt Großröhrsdorf (394), Stadt Pulsnitz (384)

i Arnsdorf (382), a także gminy: Großschweidnitz (675), Schleife (479), Stadt Löbau (473), Elsterheide

(468), Boxberg/O.L. (454), Stadt Zittau (443), Stadt Rothenburg/O.L. (416), Kodersdorf (409), Stadt

Görlitz (392) i Stadt Niesky (380). Najmniejszą liczbą zatrudnionych przypadających

na 1 000 mieszkańców (poniżej 150 osób) odznaczały się zwłaszcza gminy środkowej części powiatu

Görlitz: Hähnichen (100 zatrudnionych), Horka (110), Quitzdorf am See (130), Hohendubrau (133)

i Vierkirchen (136) oraz gminy: Steinigtwolmsdorf (67), Steina (76), Frankenthal (79), Lichtenberg (86),

Trebendorf (86), Bertsdorf-Hörnitz (90), Großnaundorf (97), Gablenz (102), Lohsa (106), Großharthau

(113), Demitz-Thumitz (113), Königshain (123), Burkau (131), Rosenbach (132), Kurort Jonsdorf (137),

Neschwitz (137) i Groß Düben (140); (mapa 3.4).

Mapa 3.4.

Zatrudnieni w niemieckiej części obszaru pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

W latach 2013-2016 w gminach na pograniczu saksońskim dominował trend wzrostowy w zakresie

zasobu osób na rynku pracy – aż w 72 gminach (co stanowiło 65% ogółu gmin) liczba zatrudnionych

zwiększyła się. Największy przyrost (powyżej 15,0%) zaobserwowano w gminach powiatu Görlitz –

w północnej części: Trebendorf (48,1%) i Schleife (16,1%) oraz w środkowej części: Kodersdorf (45,4%),

Stadt Reichenbach/O.L. (18,2%), Mücka (19,5%), Vierkirchen (17,7%) i Quitzdorf am See (16,7%),

a także w gminach powiatu Bautzen: Wachau (22,8%), Elsterheide (21,2%), Stadt Wittichenau (18,0%),

Hochkirch (17,9%), Großnaundorf (17,3%) i Steina (15,9%). Natomiast największym spadkiem liczby

zatrudnionych (poniżej -6,0%) wyróżniały się gminy o charakterze wiejskim rozmieszczone wyspowo

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

57

na terenie analizowanego obszaru, zarówno w powiecie Görlitz: Schöpstal (-20,0%), Groß Düben

(-19,4%), Schönbach (-17,5%), Gablenz (-15,9%), Großschönau (-15,3%), Horka (-14,6%), Kreba-

Neudorf (-12,3%) i Krauschwitz (-10,4%), jak i w powiecie Bautzen: Steinigtwolmsdorf (-19,7%),

Obergurig (-19,4%), Schönteichen (-18,0%), Neukirch (-17,4%), Doberschau-Gaußig (-13,0%), Spreetal

(-10,9%) i Oßling (-10,9%); (mapa 3.5).

Mapa 3.5.

Zmiana liczby zatrudnionych w niemieckiej części obszaru pogranicza dolnośląsko-sakońskiego

[2013-2016].

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku było 45 833 osób bezrobotnych, w tym: po stronie

polskiej zarejestrowano 21 615 osób (47,2% ogółu bezrobotnych), a po stronie niemieckiej 24 218 osób.

Największą liczbą bezrobotnych (powyżej 2 500 osób) w polskiej części pogranicza wyróżniały się

powiaty: żarski (2 745 osób), złotoryjski (2 682) i jaworski (2 544), a najmniej bezrobotnych (poniżej

2 000 osób) skupiały powiaty: kamiennogórski (1 447), miasto Jelenia Góra (1 545), bolesławiecki (1 852)

i lubański (1 938). W niemieckiej części analizowanego obszaru więcej bezrobotnych notowano

w powiecie Görlitz (13 006 osób) niż w powiecie Bautzen (11 212).

W badanym roku na obszarze pogranicza poziom bezrobocia, wyrażający się udziałem bezrobotnych

ogółem w liczbie ludności w wieku produkcyjnym, wyniósł 5,7%. Należy podkreślić, że poszczególne

części pogranicza różniły się w zakresie analizowanego zjawiska – w części niemieckiej poziom

bezrobocia (7,2%) był zdecydowanie wyższy niż w części polskiej (4,7%); (wykres 3.3).

Ponadto bezrobocie w części dolnośląskiej i w części saksońskiej pogranicza było wyższe od średniego

bezrobocia rejestrowanego w poszczególnych regionach (w województwie dolnośląskim wynosiło 4,3%,

a w Saksonii 6,3%, czyli przewyższało wartości regionalne odpowiednio o 0,4 p.p. i 0,9 p.p.).

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

58

Warto również zauważyć występujące na obszarze pogranicza dysproporcje w poziomie bezrobocia

według płci. W analizowanym roku na pograniczu dolnośląsko-saksońskim notowano wyższy poziom

bezrobocia wśród mężczyzn (5,9 % bezrobotnych mężczyzn w liczbie mężczyzn w wieku produkcyjnym)

niż wśród kobiet (5,6% bezrobotnych kobiet w liczbie kobiet w wieku produkcyjnym). W poszczególnych

częściach pogranicza zjawisko wykazywało odmienne tendencje – w części polskiej obszaru odsetek

bezrobotnych kobiet (4,8%) był wyższy niż odsetek bezrobotnych mężczyzn (4,6%), natomiast w części

niemieckiej poziom bezrobocia wśród mężczyzn (7,6%) był wyższy niż poziom bezrobocia wśród kobiet

(6,7%). Co ciekawe, w części dolnośląskiej i w części saksońskiej analogiczne relacje pomiędzy poziomem

bezrobocia w grupie mężczyzn a poziomem bezrobocia w grupie kobiet wystąpiły w 2011 roku –

wówczas także po polskiej stronie granicy wyższym poziomem bezrobocia cechowały się kobiety (8,6%)

niż mężczyźni (8,0%), natomiast po stronie niemieckiej wyższy poziom bezrobocia zaobserwowano

wśród mężczyzn (9,9%) niż wśród kobiet (9,6%); (wykres 3.3).

Wykres 3.3. Udział bezrobotnych ogółem i według płci w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na obszarze

pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2011, 2016].

W dolnośląskiej części pogranicza największym bezrobociem (powyżej 7,0% bezrobotnych ogółem

w liczbie ludności w wieku produkcyjnym) wyróżniały się w szczególności gminy powiatu złotoryjskiego:

Świerzawa (11,3%), Wojcieszów (11,2%), Pielgrzymka (10,3%), Zagrodno (8,9%) i gmina wiejska Złotoryja

(7,6%); powiatu jaworskiego: Bolków (11,2%), Mściwojów (7,3%) i Męcinka (7,2%); powiatu

lwóweckiego: Mirsk (10,2%), Wleń (7,4%) i Lubomierz (7,2%) oraz powiatu żarskiego – części północnej:

Brody (8,4%) i Tuplice (7,3%), a także gmina Leśna (7,5%). Natomiast w saksońskiej części pogranicza

największy poziom bezrobocia wystąpił zwłaszcza w gminach powiatu Görlitz położonych peryferyjnie

w części południowo-wschodniej: Stadt Görlitz (11,5%), Stadt Zittau (10,3%), Stadt Ebersbach-

Neugersdorf (9,3%), Olbersdorf (8,6%), Großschönau (7,9%), Stadt Seifhennersdorf (7,9%), Stadt Ostritz

(7,6%) i w części środkowej: Stadt Löbau (10,9%), Stadt Niesky (7,5%), Rietschen (7,5%) i Quitzdorf am

See (7,5%) oraz w gminach: Weißwasser/O.L. (13,5%) i Stadt Bad Muskau (9,3%), a także w gminach

powiatu Bautzen: Stadt Hoyerswerda (10,8%), Stadt Bautzen (8,9%), Stadt Lauta (8,7%), Stadt

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

59

Wilthen (8,0%), Stadt Bischofswerda (7,8%), Stadt Kamenz (7,2%) i Stadt Puschwitz (7,1%). Na podstawie

przytoczonych danych można zauważyć, że w części niemieckiej problem relatywnie wysokiego

bezrobocia dotyka zwłaszcza ważnych ośrodków miejskich o znaczeniu subregionalnym i lokalnym (m.in.

Görlitz, Bautzen, Zittau, Löbau, Hoyerswerda, Bischofswerda), natomiast w części polskiej zjawisko

wykazuje się większą koncentracją w konkretnych jednostkach administracyjnych – powiatach (mapa

3.6.).

Mapa 3.6. Udział bezrobotnych ogółem w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na obszarze pogranicza

dolnośląsko-sakońskiego [2016].

W latach 2011-2016 na pograniczu dolnośląsko-saksońskim uwidoczniły się korzystne zmiany w zakresie

poziomu bezrobocia – na analizowanym obszarze udział bezrobotnych ogółem w liczbie ludności

w wieku produkcyjnym zmniejszył się o 3,2 p.p. W części polskiej zarejestrowano spadek o 3,7 p.p.,

a w części niemieckiej spadek o 2,6 p.p. Co istotne, w analogicznym okresie dynamika zmian poziomu

bezrobocia w poszczególnych częściach pogranicza była wyższa niż notowana w regionach – zarówno

w województwie dolnośląskim, jak i w Saksonii udział bezrobotnych zmalał o 2,5 p.p. W układzie

lokalnym spadek bezrobocia wystąpił niemalże we wszystkich gminach obszaru pogranicza,

tylko w 1 gminie (Großschweidnitz) udział bezrobotnych wzrósł o 1,1 p.p. W części dolnośląskiej obszaru

pogranicza największym spadkiem udziału bezrobotnych (poniżej -4,1 p.p.) odznaczały się wszystkie

gminy powiatu lubańskiego: Leśna (-7,1 p.p.), gmina wiejska Lubań (-6,2 p.p.), Olszyna (-6,1 p.p.),

Siekierczyn (-5,5 p.p.), Świeradów-Zdrój (-4,7 p.p.), gmina miejska Lubań (-4,7 p.p.) i Platerówka

(-4,3 p.p.), wszystkie gminy powiatu kamiennogórskiego: Marciszów (-6,4 p.p.), Lubawka (-5,4 p.p.),

gmina miejska Kamienna Góra (-5,0 p.p.) i gmina wiejska Kamienna Góra (-4,7 p.p.), większość gmin

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

60

powiatu żarskiego: Lubsko (-7,1 p.p.), Trzebiel (-5,0 p.p.), Jasień (-5,0 p.p.), Tuplice (-4,9 p.p.), Przewóz

(-4,9 p.p.), Brody (-4,4 p.p.) i Lipinki Łużyckie (-4,2 p.p.), a także gminy: Stara Kamienica (-7,1 p.p.), Wleń

(-5,9 p.p.), Bolków (-5,6 p.p.), Świerzawa (-4,5 p.p.), Podgórzyn (-4,5 p.p.), gmina wiejska Złotoryja

(-4,4 p.p.), Janowice Wielkie (-4,3 p.p.) i Lubomierz (-4,3 p.p.). W części saksońskiej pogranicza

największy spadek poziomu bezrobocia odnotowano w szczególności w gminach położonych

w południowej części powiatu Bautzen: Stadt Bischofswerda (-5,8 p.p.), Neukirch/Lausitz (-5,5 p.p.),

Demitz-Thumitz (-4,5 p.p.), Stadt Bautzen (-4,3 p.p.) i Stadt Wilthen (-4,2 p.p.) oraz w gminach: Mücka

(-4,4 p.p.) i Königswartha (-4,2 p.p.); (mapa 3.7).

Mapa 3.7.

Zmiana udziału bezrobotnych ogółem w liczbie ludności w wieku produkcyjnym na obszarze

pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2011-2016].

W 2016 roku na pograniczu dolnośląsko-saksońskiego zaznaczyła się niekorzystna struktura

bezrobotnych, przejawiająca się względnie wysokim odsetkiem bezrobotnych powyżej 50 lat w liczbie

bezrobotnych ogółem, który wynosił 40,9%. Dodatkowo analizowany obszar cechował się znacznym

zróżnicowaniem zjawiska po obu stronach granicy – w części niemieckiej wskaźnik był prawie 1,5-krotnie

wyższy (46,6%) niż w części polskiej (34,5%). O niekorzystnej sytuacji na pograniczu dodatkowo świadczy

fakt, że wartości wskaźnika w części dolnośląskiej i w części saksońskiej były wyższe od średnich wartości

notowanych w województwie dolnośląskim (wskaźnik osiągnął wartość 33,5%, czyli był niższy

od wartości dla pogranicza dolnośląskiego o 1,0 p.p.) i w Saksonii (miernik zarejestrował wartość 39,5%,

niższą aż o 7,1 p.p. od wartości dla pogranicza saksońskiego). Wśród gmin pogranicza szczególnie

wysokim udziałem bezrobotnych w wieku powyżej 50 lat w liczbie bezrobotnych ogółem (powyżej

55,5%) odznaczały się niemieckie gminy położone w środkowej i południowej części powiatu Görlitz:

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

61

Lawalde (68,6%), Kurort Jonsdorf (67,5%), Beiersdorf (66,7%), Kreba-Neudorf (66,7%), Dürrhennersdorf

(64,3%),

Neißeaue

(60,6%),

Hohendubrau

(59,6%),

Rosenbach

(59,6%),

Oybin

(59,5%),

Mittelherwigsdorf (58,7%), Stadt Ostritz (58,4%), Schönau-Berzdorf a. d. Eigen (56,4%), Stadt Bernstadt

a. d. Eigen (56,2%), Schöpstal (55,9%), Hainewalde (55,9%) i Vierkirchen (55,8%) oraz gmina Gablenz

(63,5%), a także gminy powiatu Bautzen: Räckelwitz (66,7%), Neschwitz (64,1%), Obergurig (63,0%),

Neukirch (60,0%), Rammenau (59,3%), Frankenthal (57,7%), Lichtenberg (57,6%), Kubschütz (57,5%),

Doberschau-Gaußig (57,0%), Arnsdorf (55,9%) i Schmölln-Putzkau (55,8%). Najniższym odsetkiem

bezrobotnych w wieku powyżej 50 lat w strukturze bezrobotnych (poniżej 30,0%) wyróżniały się polskie

gminy wiejskie usytuowane głównie w północnej części obszaru: Męcinka (22,4%), Osiecznica (23,6%),

Żary (27,2%), Tuplice (27,2%), Przewóz (28,2%), Pielgrzymka (28,6%), Złotoryja (28,7%), Wądroże Wielkie

(28,8%), Brody (29,0%), Mściwojów (29,2%), Gromadka (29,4%) i Zagrodno (29,4%), a także gminy:

Siekierczyn (29,3%), Jawor (29,1%) i Jasień (24,5%); (mapa 3.8).

Mapa 3.8.

Udział bezrobotnych w wieku powyżej 50 lat w liczbie bezrobotnych ogółem na obszarze pogranicza

dolnośląsko-sakońskiego [2016].

STRUKTURA GOSPODARKI I PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku funkcjonowały łącznie 96 742 podmioty

gospodarcze – w tym: po stronie polskiej 74 797 podmiotów (co stanowiło 77,3% ogółu podmiotów

gospodarczych), a po stronie niemieckiej 21 945 podmiotów. W polskiej części analizowanego obszaru

najwięcej firm (powyżej 8,0 tys.) skupiały powiaty: miasto Jelenia Góra (12 692 podmioty gospodarcze),

jeleniogórski (11 111), żarski (9 508), zgorzelecki (8 820) i bolesławiecki (8 424), natomiast najmniej ich

(poniżej 5 tys.) posiadały powiaty: lwówecki (4 211), kamiennogórski (4 332) i złotoryjski (4 703).

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

62

W niemieckiej części pod względem badanego zjawiska powiat Bautzen przewyższał powiat Görlitz

(funkcjonowało w nich odpowiednio: 11 987 podmiotów i 9 958 podmiotów).

Pogranicze dolnośląsko-saksońskie wyróżniało się wyraźnym zróżnicowaniem przestrzennym liczby

podmiotów gospodarczych przypadających na 10 000 ludności. Wartość miernika na badanym obszarze

była równa 787 podmiotów. W części dolnośląskiej pogranicza osiągnął on wartość blisko 3-krotnie

wyższą (1 124) niż w części saksońskiej (390). Należy zaznaczyć, że uzyskane wartości wskaźnika były

niższe od średnich wartości notowanych w poszczególnych regionach – tj. w województwie dolnośląskim

(1 244) i w Saksonii (405), co może świadczyć o niższym poziomie rozwoju gospodarczego składowych

obszarów pogranicza na tle regionalnym. W ujęciu powiatowym najwyższe wartości badanego miernika

(powyżej 1 000 podmiotów na 10 000 mieszkańców) zarejestrowały polskie powiaty: jeleniogórski

(1 725 podmiotów), miasto Jelenia Góra (1 576), jaworski (1 005), lubański (1 059) i jaworski (1 005),

a najmniej podmiotów w ujęciu względnym (poniżej 400 podmiotów) funkcjonowało w niemieckich

powiatach: Görlitz (385) i Bautzen (393); (mapa 3.9).

Mapa 3.9.

Podmioty gospodarcze na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

W latach 2009-2016 na obszarze pogranicza zarejestrowano wzrost liczby podmiotów gospodarczych.

Łącznie w badanym okresie przybyło 7 189 firm, co stanowiło wzrost o 8,0%. Co ciekawe, przyrost ten

był generowany przez polską część obszaru, w której liczba podmiotów zwiększyła się o 11,8%, bowiem

w niemieckiej części nastąpił spadek liczby podmiotów o 3,1%. Należy jednak zaznaczyć, że dynamika

zmian na pograniczu dolnośląskim była niższa niż w województwie dolnośląskim (wzrost liczby

podmiotów o 14,0%), natomiast na pograniczu saksońskim zanotowało odmienny kierunek zmian

niż w Saksonii, w której nastąpił niewielki wzrost liczby firm (o 0,7%). W układzie lokalnym zdecydowana

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

63

większość powiatów tworzących obszar pogranicza wyróżniała się przyrostem liczby podmiotów

gospodarczych, w tym największy wzrost (powyżej 10,0%) odnotowano w powiatach: jeleniogórskim

(aż o 37,7%), lwóweckim (17,9%), bolesławieckim (17,4%) i złotoryjskim (11,2%). Jedynie w powiatach

niemieckich uwidocznił się spadek liczby podmiotów gospodarczych – w powiecie Bautzen o 3,9%

i w powiecie Görlitz o 2,1% (wykres 3.4).

Wykres 3.4. Zmiana liczby podmiotów gospodarczych na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2009-

2016].

W strukturze gospodarki na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku dominował handel –

sekcja G

18

, obejmujący aż 23,6% ogółu podmiotów gospodarczych funkcjonujących na badanym

obszarze. Ważne gałęzie gospodarki stanowiły także budownictwo – sekcja F (skupiające 14,3% ogółu

podmiotów), działalność związana z obsługą nieruchomości – sekcja L (11,4%), przetwórstwo

przemysłowe – sekcja C (7,7%), działalność profesjonalna, naukowa i techniczna – sekcja M (6,5%)

oraz opieka zdrowotna i pomoc społeczna – sekcja Q (5,9%); (tabela 3.1).

18

Według Polskiej Klasyfikacji Działalności 2007 oraz Klassifikation der Wirtschaftszweige 2008.

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

40

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

64

Tabela 3.1.

Struktura gospodarki na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

Powiat

bolesławiecki

2,1

0,3

7,9

0,1 0,4 17,7 22,6 5,4 2,3 1,4 2,2 11,4

5,9

2,6

0,6

3,4 5,5 1,7 6,5

Powiat

jaworski

2,9

0,4 10,6 0,1 0,1 11,9 26,0 5,8 2,3 1,4 2,2 12,8

5,9

1,8

1,0

2,8 3,5 2,4 6,1

Powiat

jeleniogórski

1,0

0,1

5,9

0,2 0,2 10,1 34,8 3,8 9,1 1,1 1,4

8,0

3,9

6,2

0,4

1,9 4,9 1,9 5,0

Powiat

kamiennogórski

2,6

0,1

8,4

0,1 0,3 14,1 19,5 3,9 3,3 1,4 1,8 20,6

5,7

1,6

0,7

2,6 4,6 1,9 6,6

Powiat

lubański

1,3

0,1

7,9

0,2 0,2 16,6 18,9 4,5 3,9 1,0 2,0 17,5

5,5

2,4

0,8

2,7 5,1 1,7 7,5

Powiat

lwówecki

2,3

0,1

9,1

0,1 0,6 20,3 19,8 4,7 2,7 1,2 1,9 10,3

4,8

2,4

1,3

3,4 5,5 1,9 7,4

Powiat

zgorzelecki

1,3

0,1

5,2

0,7 0,3 11,2 24,9 6,4 2,7 1,5 2,4 15,7

5,8

2,2

0,6

3,0 5,0 2,2 8,7

Powiat

złotoryjski

2,8

0,2

7,1

0,1 0,3 13,3 24,1 5,3 2,4 1,0 2,8 16,0

5,1

2,0

1,0

3,2 4,4 2,4 6,5

Powiat

m. Jelenia Góra

0,5

0,1

5,9

0,5 0,2 10,6 21,7 4,1 3,3 2,4 3,1 16,8

9,1

2,9

0,3

3,0 6,8 2,0 6,5

Powiat

żarski

2,4

0,1

7,2

0,1 0,4 12,5 28,9 4,5 2,4 1,4 2,0 13,6

5,3

2,1

0,6

3,2 5,2 1,8 6,4

Landkreis

2,9

0,2 10,2 0,8 0,5 19,0 18,2 3,1 6,3 1,4 2,0

3,0

9,3

6,3 b.d. 1,4 7,9 1,9 5,7

Landkreis

3,3

0,1

8,9

1,1 0,6 17,4 19,1 3,2 6,9 1,4 1,8

2,8

8,1

6,5 b.d. 1,1 8,7 2,3 6,7

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

65

Na obszarze pogranicza zaznaczyły się znaczące różnice w strukturze gospodarek po obu stronach

granicy. Część dolnośląska wyróżniała się od części saksońskiej zdecydowanie wyższym udziałem

podmiotów gospodarczych funkcjonujących w handlu – sekcja G (odsetek ten wyniósł odpowiednio:

25,0% i 18,6%), w działalności związanej z obsługą nieruchomości – sekcja L (odpowiednio: 13,9% i 2,9%),

a także w edukacji – sekcja P (2,9% i 1,3%). Natomiast część niemiecka pogranicza dominowała

nad częścią polska pod względem udziału podmiotów gospodarczych działających w zakresie: rolnictwa,

leśnictwa, łowiectwa i rybactwa – sekcja A (stosownie: 3,1% i 1,7%), przetwórstwa przemysłowego –

sekcja C (9,6% i 7,1%), wytwarzania i zaopatrywania w energię elektryczną, gaz i inne źródła – sekcja D

(0,9% i 0,3%), budownictwa – sekcja F (18,3% i 13,1%), działalności związanej z zakwaterowaniem

i usługami gastronomicznymi – sekcja I (6,6% i 3,8%), działalności profesjonalnej, naukowej i technicznej

– sekcja M (8,7% i 5,9%) oraz działalności w zakresie usług administrowania i działalności wspierającej

(6,4% i 2,9 %); (tabela 3.1).

Ponadto poszczególne części pogranicza charakteryzowały się specyficznymi cechami w strukturach

gospodarek na tle regionalnym. Część polska pogranicza w stosunku do województwa dolnośląskiego

odznaczała się znacznie wyższym udziałem podmiotów gospodarczych funkcjonujących w sekcjach:

rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo – sekcja A (odpowiednio: 1,7% i 1,3%), budownictwo –

sekcja F (13,1% i 11,5%), handel – sekcja G (25,0% i 23,2%), działalność związana z zakwaterowaniem

i usługami gastronomicznymi – sekcja I (3,8% i 2,9%) oraz działalność związana z obsługą rynku

nieruchomości – sekcja L (13,9% i 11,3%). Natomiast część niemiecka pogranicza na tle Saksonii

wyróżniała się znaczącą przewagą podmiotów gospodarczych w zakresie: przetwórstwa przemysłowego

– sekcji C (stosownie: 9,6% i 8,1%), budownictwa – sekcja F (18,3% i 16,6%) oraz handlu - sekcja G (18,6%

i 17,7%); (tabela 3.1).

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku udział podmiotów gospodarczych funkcjonujących

w zakresie rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa – sekcja A w liczbie podmiotów ogółem wynosił

2,0%. Odsetek tychże podmiotów był blisko 2-krotnie wyższy w części saksońskiej (3,1%) niż w części

dolnośląskiej (1,7%). Relatywnie wysokim udziałem podmiotów działających się w sektorze rolniczym

w strukturze gospodarki w stosunku do średnich wartości regionalnych odznaczały się po niemieckiej

stronie granicy powiaty: Görlitz (3,3% ogółu podmiotów) i Bautzen (2,9%), a po polskiej stronie powiaty:

jaworski (2,9%), złotoryjski (2,8%), kamiennogórski (2,6%), żarski (2,4%), lwówecki (2,3%) i bolesławiecki

(2,1%); (wykres 3.5).

W 2016 roku na badanym obszarze podmioty gospodarcze związane z sektorem przemysłowym – sekcje

B-E stanowiły 8,6% ogółu podmiotów, przy czym ich odsetek w części saksońskiej był blisko 1,5-krotnie

wyższy niż w części dolnośląskiej (odpowiednio: 11,2% i 7,8%). Sektor przemysłowy ogrywał ważną rolę

w strukturze gospodarczej zwłaszcza w obu powiatach części niemieckiej: Bautzen (udział podmiotów

gospodarczych prowadzących działalności w sekcjach B-E w liczbie podmiotów ogółem wynosił 11,6%)

i Görlitz (10,6%) oraz w polskich powiatach: jaworskim (11,3%), lwóweckim (10,1%), kamiennogórskim

(8,9%), bolesławieckim (8,7%) i lubańskim (8,4%); (wykres 3.5).

Na obszarze pogranicza odsetek podmiotów gospodarczych działających w budownictwie – sekcji F

wynosił 14,4% ogółu podmiotów i cechował się zróżnicowanymi wartościami po obu stronach granicy –

w części saksońskiej pogranicza był zdecydowanie wyższy (18,3%) niż w części dolnośląskiej (13,2%).

Budownictwo pełniło Istotną funkcję w profilach gospodarczych w szczególności w polskich powiatach:

lwóweckim (udział podmiotów gospodarczych funkcjonujących w sekcji F stanowił aż 20,3% ogółu

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

66

zarejestrowanych podmiotów), bolesławieckim (17,7%), lubańskim (16,6%) i kamiennogórskim (14,1%),

a także w niemieckim powiecie Bautzen (19,0%); (wykres 3.5).

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim udział podmiotów gospodarczych związanych z usługami

rynkowymi w zakresie handlu, transportu, zakwaterowania i gastronomii oraz informacji i komunikacji –

sekcje G-J wynosił 34,0%. Badany wskaźnik wykazywał zróżnicowane wartości po obu stronach granicy

– w części dolnośląskiej był wyższy (35,3%) niż w części saksońskiej (29,7%), głównie z powodu bardzo

dobrze rozwiniętego handlu po polskiej stronie granicy. Względnie wysokim odsetkiem podmiotów

gospodarczych należących do grupy sekcji G-J odznaczały się powiaty, w których w gospodarce lokalnej

ważną funkcję odgrywała działalność związana z turystyką bądź działalność handlowa: jeleniogórski

(aż 49,0% ogółu podmiotów), żarski (37,4%), jaworski (35,8%) i zgorzelecki (35,7%). W powiatach

niemieckich udział podmiotów grupy sekcji G-J w strukturze gospodarki był zbliżony do wartości

regionalnej – dla Saksonii (29,4%) i wynosił w powiecie Görlitz 30,6%, a w powiecie Bautzen 29,0%

(wykres 3.5).

Wykres 3.5. Struktura podmiotów gospodarczych według grup sekcji na obszarze pogranicza dolnośląsko-

sakońskiego [2016].

W strukturze gospodarki uzupełnienie usług rynkowych stanowi grupa usług związana z działalnością

finansową i ubezpieczeniową, z obsługą rynku nieruchomości, działalnością profesjonalną, naukową

i techniczną oraz działalnością w zakresie usług administrowania i działalnością wspierającą –

sekcje K-N, która na obszarze pogranicza w 2016 roku skupiała 23,9% ogółu zarejestrowanych

podmiotów gospodarczych, przy czym część dolnośląska cechowała się wyższym odsetkiem podmiotów

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

67

wskazanej grupy (25,1% ogółu podmiotów) niż część saksońska (19,9%). Usługi rynkowe zawierające się

w grupie sekcji K-N odgrywały istotną rolę w profilach gospodarczych powiatów: miasta Jelenia Góra

(32,0% ogółu podmiotów), kamiennogórskiego (30,0%) i lubańskiego (27,6%). Powiaty niemieckie

cechowały się niższym udziałem podmiotów grupy sekcji K-N niż średnia dla Saksonii (25,5%) –

w powiecie Bautzen wynosił on 20,5%, a w powiecie Görlitz 19,2% (wykres 3.5).

Na obszarze pogranicza odsetek podmiotów gospodarczych działających w usługach nierynkowych –

sekcjach P-S wynosił 17,0% ogółu podmiotów, notując zbliżone wartości po obu stronach granicy –

w części saksońskiej był równy 17,8%, a w części dolnośląskiej 16,8%. Usługi nierynkowe pełniły znaczącą

funkcję w profilach gospodarczych w szczególności w polskich powiatach: zgorzeleckim (udział

podmiotów gospodarczych funkcjonujących w grupie sekcji P-S stanowił 19,0% ogółu zarejestrowanych

podmiotów), lwóweckim (18,4%), mieście Jelenia Góra (18,4%), bolesławieckim (17,2%) i lubańskim

(17,1%). Powiaty niemieckie charakteryzowały się nieco niższym odsetkiem podmiotów grupy sekcji

P-S niż średnia w Saksonii (19,0%) – tj. w powiecie Görlitz wynosił on 18,9%, a w powiecie Bautzen 17,0%

(wykres 3.5).

W latach 2009-2016 na pograniczu dolnośląsko-saksońskim nastąpiły korzystne zmiany w strukturze

gospodarki, określanej na podstawie liczby podmiotów gospodarczych funkcjonujących

w poszczególnych grupach sekcji klasyfikacji działalności. W większości analizowanych grup sekcji

zarejestrowano wzrost liczby podmiotów. Najintensywniejsze zmiany zaznaczyły się w budownictwie –

sekcja F, w której liczba podmiotów zwiększyła się o 20,9%. Ponadto przyrost liczby firm wystąpił

w usługach nierynkowych – sekcje P-S (o 16,9%), usługach rynkowych związanych m.in. z działalnością

finansową i ubezpieczeniową oraz obsługą nieruchomości – sekcje K-N (o 14,3%), a także w sektorze

przemysłowym – sekcje B-E (o 6,5%). Natomiast ubytek liczby podmiotów gospodarczych wystąpił

w sektorze rolniczym – sekcja A (aż o 21,7%) i w usługach rynkowych związanych m.in. z handlem,

zakwaterowaniem i gastronomią, informatyką i komunikacją – sekcje G-J (o 1,5%); (wykres 3.6).

Odmienny charakter przekształceń struktury gospodarki zaobserwowano w obu częściach pogranicza.

W części dolnośląskiej w większości grup sekcji (z wyjątkiem sektora rolniczego – sekcja A) liczba

funkcjonujących firm zwiększyła się, a największe przyrosty wystąpiły w budownictwie (o 27,3%),

usługach nierynkowych – sekcje P-S (o 23,3%) i usługach rynkowych związanych m.in. z działalnością

finansową i ubezpieczeniową oraz obsługą nieruchomości – sekcje K-N (o 21,1 %). Nieco mniejszy wzrost

liczby podmiotów w badanym okresie wystąpił w sektorze przemysłowym – sekcje B-E (o 7,8%),

a minimalny przyrost odnotowano w usługach rynkowych związanych m.in. z handlem,

zakwaterowaniem i gastronomią, informatyką i komunikacją – sekcje G-J (o 0,7%). Należy podkreślić,

że polska cześć pogranicza na tle województwa dolnośląskiego odznaczała się zdecydowanie wyższą

dynamiką zmian liczby podmiotów w budownictwie (o 16,3 p.p). W części saksońskiej pogranicza zmiany

w strukturze gospodarki były mniej intensywne niż w części dolnośląskiej. Wzrost liczby podmiotów

uwidocznił się w budownictwie – sekcja F (o 7,7%), sektorze przemysłowym – sekcje B-E (o 3,4%)

i w usługach nierynkowych (zaledwie o 0,3%). Natomiast spadek liczby podmiotów zanotowano

w usługach rynkowych związanych m.in. z handlem, zakwaterowaniem i gastronomią, informatyką

i komunikacją – sekcje G-J (o 9,5%), usługach rynkowych związanych m.in. z działalnością finansową

i ubezpieczeniową oraz obsługą nieruchomości – sekcje K-N (o 7,9%) oraz w sektorze rolniczym –

sekcja A (o 1,8%). Szczególnie niekorzystnym zjawiskiem jest ubytek liczby firm funkcjonujących

w usługach rynkowych związanych m.in. z działalnością finansową i ubezpieczeniową oraz obsługą

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

68

nieruchomości – sekcje K-N. Zaobserwowana tendencja zmian jest odwrotna niż zarejestrowana

w Saksonii, w której nastąpił wzrost podmiotów w tejże grupie o 3,6% (wykres 3.6).

Wykres 3.6. Zmiana liczby podmiotów gospodarczych według grup sekcji na obszarze pogranicza dolnośląsko-

sakońskiego [2009-2016].

Szczególnie ważną rolę w gospodarce, zwłaszcza w wymiarze subregionalnym i lokalnym, pełni

przetwórstwo przemysłowe. Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku skupiało ono 7,7%

ogółu zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Przetwórstwo przemysłowe – sekcja C stanowiło

ważny element profilu gospodarczego szczególnie w części niemieckiej, w której obejmowało aż 9,6%

ogółu podmiotów, notując wyższy udział niż w Saksonii (8,1%). W części dolnośląskiej pogranicza odsetek

podmiotów w przetwórstwie przemysłowym kształtował się na poziomie zbliżonym do poziomu

notowanego w województwie dolnośląskim – odpowiednio: 7,1% i 7,4%. W układzie lokalnym

najwyższym udziałem podmiotów działających w przetwórstwie przemysłowym (powyżej 8,0%)

odznaczały się powiaty: jaworski (10,6%), Bautzen (10,2%), lwówecki (9,1%), Görlitz (8,9%)

i kamiennogórski (8,4%), natomiast najmniejszym odsetkiem (poniżej 6,0%) cechowały się powiaty:

zgorzelecki (5,2%), jeleniogórski (5,9%) i miasto Jelenia Góra (5,9%); (tabela 3.1).

Pogranicze saksońskie w zakresie przetwórstwa przemysłowego wyróżniało się na tle pogranicza

dolnośląskiego pod względem produkcji artykułów spożywczych (skupiało 19,5% ogółu podmiotów

gospodarczych zarejestrowanych w przetwórstwie przemysłowym – sekcji C), produkcji wyrobów

metalowych (23,8%), a także produkcji wyrobów i urządzeń elektrycznych i elektronicznych (11,4%).

Co istotne, pogranicze saksońskie pod względem udziału podmiotów działających w produkcji artykułów

spożywczych i w produkcji wyrobów metalowych przewyższało region – Saksonię, w której odsetek

tychże podmiotów wynosił odpowiednio: 16,1% i 23,0% (wykres 3.7). Należy podkreślić, że profile

gospodarcze obu niemieckich powiatów tworzących obszar pogranicza są zbliżone w zakresie struktury

-30

-25

-20

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

35

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

69

przetwórstwa przemysłowego. Istotne różnice uwidaczniają się jedynie pod względem produkcji

wyrobów i urządzeń elektrycznych i elektronicznych – w powiecie Bautzen obejmuje ona 12,0% ogółu

podmiotów sekcji C, a w powiecie Görlitz 7,9% ogółu podmiotów. W powiatach niemieckich wiodącymi

branżami (działami) w zakresie przetwórstwa przemysłowego są (tabela 3.2):

−

w powiecie Görlitz: (1) produkcja wyrobów metalowych, (2) produkcja artykułów spożywczych,

(3) produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych oraz mineralnych surowców niemetalicznych;

−

w powiecie Bautzen: (1) produkcja wyrobów metalowych, (2) produkcja artykułów spożywczych,

(3) produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych oraz mineralnych surowców niemetalicznych;

Wykres 3.7. Udział podmiotów gospodarczych wybranych grup działów sekcji C – przetwórstwo przemysłowe

na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

Część dolnośląska pogranicza dominowała nad część saksońską pod względem produkcji odzieży

(skupiała 10,7% ogółu podmiotów gospodarczych zarejestrowanych w przetwórstwie przemysłowym –

sekcji C) oraz produkcji mebli (19,2%). Na pograniczu dolnośląskim odsetek podmiotów działających

w tych branżach w strukturze gospodarki był wyższy niż w województwie dolnośląskim, w którym

osiągnął wartości – odpowiednio: 10,1% i 15,5% (wykres 3.7). Analizując profile gospodarcze w zakresie

przetwórstwa przemysłowego poszczególnych powiatów przynależących do polskiej części pogranicza

można wyodrębnić dominujące branże (działy); (tabela 3.2):

−

w powiecie bolesławieckim: (1) produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych oraz mineralnych

surowców niemetalicznych;

−

w powiecie jaworskim: (1) produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych oraz mineralnych

surowców niemetalicznych;

0

5

10

15

20

25

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

70

Tabela 3.2.

Struktura sekcji C – przetwórstwo przemysłowe na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego

[2016].

Powiat bolesławiecki

8,5

8,2

2,7

1,5

24,7

16,9

3,7

1,2

17,7

14,8

Powiat jaworski

10,1

8,4

2,2

1,1

29,5

13,4

4,2

1,1

12,8

17,2

Powiat jeleniogórski

11,3

9,6

3,5

0,9

9,2

24,3

3,7

2,0

21,4

14,1

Powiat kamiennogórski

11,0

17,4

2,2

0,6

14,9

17,4

3,0

1,7

19,1

12,7

Powiat lubański

7,4

8,3

3,5

1,5

7,6

20,2

5,0

0,9

29,6

16,1

Powiat lwówecki

11,2

6,0

1,8

0,8

19,3

14,8

4,2

0,8

23,4

17,7

Powiat zgorzelecki

12,6

15,2

4,8

2,4

10,6

13,2

2,4

0,4

20,3

18,2

Powiat złotoryjski

13,1

7,2

4,5

1,2

15,5

24,2

3,9

0,9

16,1

13,4

Powiat m. Jelenia Góra

10,6

15,8

6,7

1,7

10,3

13,4

6,4

0,8

15,9

18,4

Powiat żarski

7,6

9,9

3,2

0,7

13,7

25,4

4,4

0,6

19,1

15,3

Landkreis Bautzen

19,3

4,3

2,5

1,4

10,7

24,2

12,0

1,3

11,2

13,1

Landkreis Görlitz

19,7

4,9

3,6

1,0

9,8

23,1

7,9

1,8

11,8

16,3

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

71

−

w powiecie jeleniogórskim: (1) produkcja wyrobów metalowych, (2) produkcja mebli, (3) produkcja

artykułów spożywczych, (4) produkcja pojazdów samochodowych;

−

w powiecie kamiennogórskim: (1) produkcja odzieży, (2) produkcja artykułów spożywczych;

−

w powiecie lubańskim: (1) produkcja mebli, (2) produkcja wyrobów metalowych;

−

w powiecie lwóweckim: (1) produkcja mebli, (2) produkcja wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych

oraz mineralnych surowców niemetalicznych, (3) produkcja artykułów spożywczych;

−

w powiecie zgorzeleckim: (1) produkcja mebli, (2) produkcja odzieży, (3) produkcja artykułów

spożywczych, (4) produkcja chemikaliów i wyrobów chemicznych;

−

w powiecie złotoryjskim: (1) produkcja wyrobów metalowych, (2) produkcja artykułów spożywczych;

−

w powiecie miasto Jelenia Góra: (1) produkcja odzieży, (2) produkcja papieru i wyrobów z papieru,

(3) produkcja wyrobów i urządzeń elektrycznych i elektronicznych;

−

w powiecie żarskim: (1) produkcja wyrobów metalowych.

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku w strukturze podmiotów gospodarczych według

klas wielkości

19

dominowały mikroprzedsiębiorstwa, których udział w liczbie podmiotów ogółem wynosił

95,04%. Małe przedsiębiorstwa stanowiły 3,95% ogółu firm, średnie przedsiębiorstwa 0,88%, a duże

przedsiębiorstwa 0,14%. Należy podkreślić, że w strukturach wielkościowych przedsiębiorstw po obu

stronach granicy zaznaczyły się istotne różnice. Pogranicze dolnośląskie cechowało się zdecydowanie

wyższym udziałem mikroprzedsiębiorstw (aż 96,69% podmiotów gospodarczych) niż pogranicze

saksońskie (89,23%). Natomiast w części niemieckiej analizowanego obszaru notowano wyższy odsetek

małych przedsiębiorstw (aż 8,51%), średnich przedsiębiorstw (1,92%) i dużych przedsiębiorstw (0,35%)

niż w części polskiej, w której udziały te wynosiły odpowiednio: 2,65%, 0,58%, 0,08%. Przytoczone dane

świadczą o rozdrobnionej strukturze gospodarczej polskiej części obszaru, w której zarejestrowanych

jest aż 77,3% podmiotów gospodarczych działających na pograniczu, zatrudniających jedynie 37,1%

ogółu pracujących. Co istotne, struktura wielkościowa w polskiej części pogranicza była bardzo podobna

do struktury województwa dolnośląskiego – jedynie udział mikroprzedsiębiorstw był wyższy o 0,23 p.p.,

natomiast niemiecka część pogranicza w stosunku do Saksonii wykazywała się nadwyżkami w strukturze

wielkościowej w zakresie udziału małych przedsiębiorstw (o 0,42 p.p.) i średnich przedsiębiorstw

(o 0,18 p.p.); (tabela 3.3).

W ujęciu lokalnym na pograniczu dolnośląskim najwyższymi udziałami w poszczególnych klasach

wielkościowych przedsiębiorstw wyróżniały się:

−

w zakresie mikroprzedsiębiorstw: jeleniogórski (97,80% ogółu podmiotów), miasto Jelenia Góra

(96,99%) i lwówecki (96,98%);

−

w zakresie małych przedsiębiorstw: bolesławiecki (3,44%), żarski (3,12%), lubański (3,04%)

i złotoryjski (3,04%);

−

w zakresie średnich przedsiębiorstw: bolesławiecki (0,70%), zgorzelecki (0,68%), lubański (0,67%),

kamiennogórski (0,67%) i żarski (0,66%);

−

w zakresie dużych przedsiębiorstw: bolesławiecki (0,15%).

19

Podmioty klasyfikowane według kryterium liczby pracujących: mikroprzedsiębiorstwa – do 9 osób pracujących, małe

przedsiębiorstwa – o liczbie pracujących do 49 osób, średnie przedsiębiorstwa – o liczbie pracujących 50 - 249 osób, duże

przedsiębiorstwa – o liczbie pracujących powyżej 249 osób.

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

72

Na pograniczu saksońskim powiat Bautzen wyróżniał się na tle powiatu Görlitz wyższym odsetkiem

małych przedsiębiorstw (udział wynosił odpowiednio: 8,74% i 8,23%) i średnich przedsiębiorstw (2,01%

i 1,81%), a powiat Görlitz przewyższał powiat Bautzen pod względem udziału mikroprzedsiębiorstw

(stosownie: 89,59% i 88,93%) i dużych przedsiębiorstw (0,37% i 0,33%); (tabela 3.3).

Tabela 3.3. Struktura wielkościowa przedsiębiorstw na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2009,

2016].

Powiat bolesławiecki

94,33

95,70

4,68

3,44

0,84

0,70

0,15

0,15

Powiat jaworski

96,21

96,85

3,04

2,47

0,67

0,60

0,08

0,08

Powiat jeleniogórski

96,42

97,80

3,04

1,86

0,47

0,29

0,07

0,05

Powiat kamiennogórski

95,47

96,56

3,60

2,68

0,79

0,67

0,15

0,09

Powiat lubański

95,21

96,22

4,00

3,04

0,68

0,67

0,11

0,07

Powiat lwówecki

95,35

96,98

3,78

2,35

0,76

0,57

0,11

0,09

Powiat zgorzelecki

95,82

96,76

3,33

2,48

0,72

0,68

0,12

0,08

Powiat złotoryjski

95,96

96,34

3,33

3,04

0,66

0,60

0,05

0,02

Powiat m. Jelenia Góra

96,67

96,99

2,66

2,40

0,57

0,54

0,10

0,06

Powiat żarski

95,34

96,13

3,79

3,12

0,79

0,66

0,09

0,08

Landkreis Bautzen

90,25

88,93

7,74

8,74

1,74

2,01

0,27

0,33

Landkreis Görlitz

90,58

89,59

7,73

8,23

1,46

1,81

0,22

0,37

W latach 2009-2016 na obszarze pogranicza w strukturze wielkościowej przedsiębiorstw zwiększył się

udział mikroprzedsiębiorstw (o 0,60 p.p.), a zmalał odsetek małych przedsiębiorstw (o 0,57 p.p).

W pozostałych klasach wielkości udziały nie zmieniły się znacząco. Zupełnie odmienne tendencje zmian

zaznaczyły się w poszczególnych składowych obszarach pogranicza – w zakresie mikroprzedsiębiorstw

w części polskiej udział zwiększył się (o 0,93 p.p.), a w części niemieckiej zmalał (o 1,17 p.p.), w zakresie

małych i średnich przedsiębiorstw na pograniczu dolnośląskim odsetek zmalał (odpowiednio o 0,81 p.p.

i 0,10 p.p.), a na pograniczu saksońskim wzrósł (stosownie o 0,77 p.p. i 0,31 p.p.). Udział dużych

przedsiębiorstw po niemieckiej stronie granicy wzrósł o 0,10 p.p., a po polskiej stronie minimalnie zmalał

o 0,03 p.p. (tabela 3.3).

Pogranicze dolnośląskie w 2016 roku cechowało się niższym poziomem przedsiębiorczości

niż województwo dolnośląskie – w polskiej części pogranicza odsetek osób fizycznych prowadzących

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

73

działalność gospodarczą w liczbie podmiotów gospodarczych ogółem wynosił 63,9%, a na Dolnym Śląsku

był równy 64,9%. Najwyższy poziom przedsiębiorczości (wartość wskaźnika była wyższa niż 65,0%)

odnotowano w powiatach: lwóweckim (72,1%), bolesławieckim (69,7%), jaworskim (68,6%) i żarskim

(66,5%), a najniższym odsetkiem osób prowadzących własność działalność gospodarczą (poniżej 63,0%)

wyróżniały się powiaty: jeleniogórski (54,5%), kamiennogórski (60,9%), miasto Jelenia Góra (62,5%)

i złotoryjski (62,7%).

Pogranicze saksońskie w badanym roku także odznaczało się niższym poziomem przedsiębiorczością

na tle regionu – Saksonii. W niemieckiej części pogranicza udział pracujących na własny rachunek

i w ramach działalności rodzinnych w liczbie pracujących ogółem wynosił 10,7%, a w Saksonii osiągnął

wartość 12,0%. Pod względem analizowanego zjawiska powiat Görlitz wyróżniał się wyższymi

wartościami miernika (11,3%) niż powiat Bautzen (10,2%); (tabela 3.4).

Tabela 3.4.

Poziom przedsiębiorczości na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

Powiat bolesławiecki

8 424

5 869

69,7

Powiat jaworski

5 144

3 529

68,6

Powiat jeleniogórski

11 111

6 058

54,5

Powiat kamiennogórski

4 332

2 638

60,9

Powiat lubański

5 852

3 777

64,5

Powiat lwówecki

4 211

3 035

72,1

Powiat zgorzelecki

8 820

5 666

64,2

Powiat złotoryjski

4 703

2 951

62,7

Powiat m. Jelenia Góra

12 692

7 928

62,5

Powiat żarski

9 508

6 320

66,5

Landkreis Bautzen

156 510

15 980

10,2

Landkreis Görlitz

125 920

14 260

11,3

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

74

POTENCJAŁY I BARIERY ROZWOJOWE W ZAKRESIE SFERY GOSPODARCZEJ

1)

obserwowany w poszczególnych

częściach pogranicza (dolnośląskiej i saksońskiej), ale o dynamice zmian niższej

od zarejestrowanej w regionach (w relacji do województwa dolnośląskiego i do Saksonii),

co oznacza pogłębianie się zjawiska peryferyzacji gospodarczej pogranicza w układzie

regionalnym;

2)

, cechujący obie części pogranicza, choć o dynamice niższej

niż notowana w regionach (w województwie dolnośląskim i w Saksonii);

3)

w obu częściach pogranicza, o dynamice zmian poziomu bezrobocia

wyższej od średnich regionalnych;

4)

;

5) stosunkowo

, zwłaszcza budownictwo,

działalność związaną z obsługą nieruchomości oraz przetwórstwo przemysłowe;

6)

obu części pogranicza (dolnośląskiej i saksońskiej),

cechująca się odmiennymi dominującymi branżami gospodarczymi, które mogą wzajemnie się

uzupełniać;

7)

w obu częściach pogranicza – po polskiej

stronie granicy wiodąca rolę w gospodarce odgrywają mikroprzedsiębiorstwa, a po niemieckiej

stronie granicy ważna funkcję pełnią małe i średnie firmy.

1) wciąż relatywnie

w poszczególnych częściach pogranicza (dolnośląskiej i saksońskiej) w porównaniu do poziomu

krajowego i regionalnego, a także do średniej europejskiej;

2)

pomiędzy dolnośląską częścią pogranicza

(o wyraźnie niższym PKB per capita) a częścią saksońską;

3)

po obu stronach granicy – część

saksońska skupiała aż 2/3 ogółu pracujących na obszarze pogranicza;

4)

w obu częściach pogranicza na tle regionalnym (województwa

dolnośląskiego i Saksonii);

5) silne zróżnicowanie przestrzenne poziomu bezrobocia, przejawiające się względnie

obserwowaną w szczególności

oraz

uwidaczniającą się zwłaszcza

(złotoryjskim,

jaworskim, lwóweckim i żarskim);

6)

, przejawiająca się stosunkowo wysokim

odsetkiem bezrobotnych powyżej 50 lat w ogóle bezrobotnych, występująca w szczególności

w niemieckiej części pogranicza;

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

75

7) wyraźne

– w części polskiej

obszaru funkcjonowało ponad 3/4 ogółu firm;

8)

obserwowany w obu częściach pogranicza na tle

regionalnym (województwa dolnośląskiego i Saksonii);

9)

pomiędzy obszarem pogranicza

a regionami (województwem dolnośląskim i Saksonią), co świadczy o postępującym procesie

dywergencji.

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

76

SFERA PRZESTRZENNA

SIEĆ OSADNICZA

Na pograniczu dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku zlokalizowanych było 61 miast. Poszczególne części

analizowanego obszaru posiadały zbliżoną liczbę ośrodków miejskich – po polskiej stronie granicy były

32 miasta, a po niemieckiej stronie 29 miast. Miasta pogranicza zamieszkiwało łącznie 753,8 tys. osób,

co stanowiło 61,3% ogółu ludności. Co ciekawe, na pograniczu dolnośląskim i pograniczu saksońskim

udział ludności miejskiej był bardzo zbliżony – odpowiednio wynosił: 61,4% i 61,3%. Należy jednak

zaznaczyć, że obie części badanego terytorium cechowały się niższym wskaźnikiem urbanizacji

niż odnotowany w regionach – w województwie dolnośląskim wyniósł on 69,0%, a w Saksonii aż 80,9%.

Na pograniczu największymi miastami (powyżej 20 tys. mieszkańców) były: Jelenia Góra (80,5 tys. osób),

Görlitz (55,9 tys.), Bautzen (39,9 tys.), Bolesławiec (39,2 tys.), Żary (38,0 tys.), Hoyerswerda (33,6 tys.),

Zgorzelec (31,1 tys.), Zittau (25,7 tys.), Jawor (23,5 tys.) i Lubań (21,4 tys.). Natomiast do najmniejszych

miast (poniżej 3 tys. mieszkańców) należały: Wleń (1,8 tys.), Lubomierz (1,9 tys.), Świerzawa (2,3 tys.),

Ostritz (2,4 tys.), Łęknica (2,5 tys.), Elstra (2,8%) i Węgliniec (2,9 tys.); (mapa 4.1).

Mapa 4.1.

Ośrodki miejskie na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

Analizując strukturę wielkościową miast pogranicza według liczby mieszkańców można zauważyć,

że na badanym obszarze funkcjonowały zaledwie 2 miasta duże (powyżej 50 tys. osób) skupiające 11,1%

ogółu ludności, 8 miast średnich (20-50 tys. osób) obejmujących 20,5% ogółu ludności, 28 miast małych

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

77

(5-20 tys. osób) posiadających 23,1% ogółu ludności, a także 23 miasta bardzo małe (poniżej 5 tys. osób)

zamieszkane przez 6,6% ogółu ludności; (tabela 4.1).

Tabela 4.1. Ośrodki miejskie według klas wielkości na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

Jelenia Góra

80 524

Bautzen

39 963

Kamienna Góra 19 522

Karpacz

4 770

Görlitz

55 904

Bolesławiec

39 167

Radeberg

18 491

Rothenburg/O.L.

4 673

Żary

38 048

Bogatynia

17 984

Leśna

4 582

Hoyerswerda

33 552

Weißwasser/O.L.

16 660

Königsbrück

4 416

Zgorzelec

31 089

Złotoryja

15 873

Jasień

4 381

Zittau

25 723

Kamenz

15 153

Olszyna

4 378

Jawor

23 473

Löbau

15 003

Zawidów

4 258

Lubań

21 402

Lubsko

14 221 Świeradów-Zdrój

4 240

Ebersbach-

Neugersdorf

12 265

Nowogrodziec

4 237

Kowary

11 188

Mirsk

3 967

Bischofswerda

11 169

Seifhennersdorf

3 747

Niesky

9 543

Wojcieszów

3 742

Großröhrsdorf

9 537

Bad Muskau

3 612

Lwówek Śląski

9 051

Neusalza-

Spremberg

3 405

Lauta

8 504

Bernstadt a. d.

Eigen

3 390

Pulsnitz

7 515

Weißenberg

3 153

Gryfów Śląski

6 693

Węgliniec

2 915

Szklarska Poręba 6 651

Elstra

2 807

Bernsdorf

6 533

Łęknica

2 508

Piechowice

6 363

Ostritz

2 365

Schirgiswalde-

Kirschau

6 331

Świerzawa

2 315

Lubawka

6 172

Lubomierz

1 922

Herrnhut

6 033

Wleń

1 837

Pieńsk

5 912

Wittichenau

5 770

Bolków

5 093

Reichenbach/O.L

.

5 047

Wilthen

5 032

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

78

W polskiej części obszaru najwięcej ludności mieszkało w miastach średnich (Bolesławcu, Żarach,

Zgorzelcu, Jaworze i Lubaniu) – aż 23,0% ogółu mieszkańców dolnośląskiej części pogranicza. Nieco mniej

ludności posiadały miasta małe (18,7% mieszkańców), miasto duże (Jelenia Góra) skupiało 12,1% ogółu

ludności, a najmniej osób posiadały miasta bardzo małe (7,5% ogółu mieszkańców). W niemieckiej części

obszaru dominowały miasta małe obejmujące aż 28,2% ogółu ludności saksońskiej części pogranicza.

Oznacza to, że niemal połowa osób zamieszkujących ośrodki miejskie pogranicza saksońskiego zasiedlała

małe miasta. W przeciwieństwie do pogranicza dolnośląskiego, w części saksońskiej znacznie mniej

ludności mieszkało w miastach średnich (Bautzen, Hoyerswerda i Zittau) – tylko 17,6% ogółu osób.

Miasto duże (Görlitz) posiadało 9,9% ogółu ludności, a najmniej mieszkańców skupiały miasta bardzo

małe – zaledwie 5,6% ogółu osób (tabela 4.2).

Tabela 4.2. Struktura wielkościowa ośrodków miejskich na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2016].

Powiat bolesławiecki

2

48,1

0

0,0

1

43,4

0

0,0

1

4,7

Powiat jaworski

2

55,8

0

0,0

1

45,9

1

10,0

0

0,0

Powiat jeleniogórski

4

45,0

0

0,0

0

0,0

3

37,6

1

7,4

Powiat kamiennogórski

2

58,1

0

0,0

0

0,0

2

58,1

0

0,0

Powiat lubański

4

62,6

0

0,0

1

38,8

0

0,0

3

23,9

Powiat lwówecki

5

50,4

0

0,0

0

0,0

2

33,8

3

16,6

Powiat m. Jelenia Góra

1

100,0

1

100,0

0

0,0

0

0,0

0

0,0

Powiat zgorzelecki

5

68,1

0

0,0

1

34,1

2

26,2

2

7,9

Powiat złotoryjski

3

49,4

0

0,0

0

0,0

1

35,8

2

13,7

Powiat żarski

4

60,5

0

0,0

1

38,9

1

14,5

2

7,1

Landkreis Bautzen

15

58,4

0

0,0

2

24,1

10

30,9

3

3,4

Landkreis Görlitz

14

64,8

1

21,6

1

10,0

6

25,0

6

8,2

O stopniu rozwoju miejskiej sieci osadniczej świadczy jej gęstość. W ujęciu statystycznym na pograniczu

dolnośląsko-saksońskim w 2016 roku 1 miasto obsługiwało średnio 188 km

2

powierzchni. Należy jednak

zaznaczyć, że charakter sieci osadniczej w poszczególnych częściach badanego obszaru był

zróżnicowany. Pogranicze dolnośląskie posiadało niemal 1,5-krotnie mniejszą gęstość sieci miast

(na 1 miasto przypadało 218 km

2

) niż pogranicze saksońskie (155 km

2

na 1 miasto), co wynika przede

wszystkim z faktu znacznie większej powierzchni przy porównywalnej liczbie miast i zbliżonym udziale

ludności miejskiej. Co istotne, o ile polska część pogranicza cechowała się zbliżonym stopniem rozwoju

sieci miejskiej jak województwo dolnośląskie (na 1 miasto przypadało 219 km

2

), to niemiecka część

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

79

pogranicza odznaczała się niemal 1,5-krotnie rzadszą siecią miejską niż Saksonia (na 1 miasto przypadało

tylko 109 km

2

); (tabela 4.3).

Tabela 4.3. Podstawowe wskaźniki charakteryzujące miejską sieć osadniczą na obszarze pogranicza dolnośląsko-

sakońskiego [2016].

Powiat bolesławiecki

1 304

43 404

48,1

652

Powiat jaworski

582

28 566

55,8

291

Powiat jeleniogórski

627

28 972

45,0

157

Powiat kamiennogórski

396

25 694

58,0

198

Powiat lubański

428

34 602

62,6

107

Powiat lwówecki

710

23 470

50,4

142

Powiat zgorzelecki

839

62 158

68,1

168

Powiat złotoryjski

576

21 930

49,4

192

Powiat m. Jelenia Góra

109

80 524

100,0

x

Powiat żarski

1 393

59 158

60,5

348

Landkreis Bautzen

2 396

177 926

58,4

160

Landkreis Görlitz

2 111

167 370

64,8

151

Pogranicze dolnośląsko-saksońskie charakteryzuje się dość znacznym zróżnicowaniem w zakresie

rozwoju miejskiej sieci osadniczej w układzie lokalnym. Wpływa na to głównie nierównomierne

rozmieszczenie miast na badanym obszarze. Większość miast koncentruje się w południowej części

pogranicza, co uwidacznia się w gęstości miejskiej sieci osadniczej (mapa 4.1). W polskiej części

pogranicza najgęstszą sieć miejską (poniżej 180 km

2

przypadających na 1 miasto) posiadały powiaty:

lubański (107 km

2

), lwówecki (142 km

2

), jeleniogórski (157 km

2

) i zgorzelecki (168 km

2

), a najniższą

gęstością sieci miejskiej (powyżej 250 km

2

przypadających na 1 miasto) odznaczały się powiaty:

bolesławiecki (652 km

2

), żarski (348 km

2

) i jaworski (291 km

2

). W części saksońskiej oba powiaty (Bautzen

i Görlitz) odznaczały się wprawdzie relatywnie wysokim stopniem rozwoju sieci miejskiej (na 1 miasto

przypadało odpowiednio 160 km

2

i 151 km

2)

, ale także wykazywały się silniejszą koncentracją miast

na południu obszaru (tabela 4.3).

Ponadto na pograniczu uwidoczniły się dysproporcje pod względem wartości wskaźnika urbanizacji

20

.

W części dolnośląskiej obszaru, oprócz miasta na prawach powiatu (Jelenia Góra), najwyższym udziałem

20

Wskaźnik urbanizacji – udział ludności miejskiej w liczbie ludności ogółem.

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

80

ludności miejskiej (powyżej 60,0%) wyróżniały się powiaty: zgorzelecki (68,1%), lubański (62,6%) i żarski

(60,5%). Na wartość wskaźnika oprócz liczby ośrodków miejskich wpływa również wielkość miast, stąd

też powiat jeleniogórski odznaczał się najniższą wartością wskaźnika urbanizacji pomimo

funkcjonowania w swych granicach administracyjnych aż 4 miast (Karpacz, Kowary, Piechowice i

Szklarska Poręba). Miasta te pod względem liczby mieszkańców należały do miast małych bądź bardzo

małych, skupiając łącznie zaledwie 45,0% ogółu mieszkańców powiatu. W części saksońskiej pogranicza

zdecydowanie wyższym wskaźnikiem urbanizacji odznaczał się powiat Görlitz niż powiat Bauzten –

odpowiednio wartość miernika wyniosła 64,8% i 58,4% (tabela 4.3).

SIEĆ TRANSPORTOWA I DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA

Podstawową sieć komunikacyjną na pograniczu dolnośląsko-saksońskim tworzy infrastruktura

transportowa stanowiąca Transeuropejską Sieć Transportową TEN-T. Jest to instrument służący

koordynacji oraz zapewnieniu spójności i komplementarności inwestycji infrastrukturalnych,

który posiada dwupoziomową strukturę w postaci sieci bazowej i kompleksowej. Państwom

członkowskim wyznaczono obowiązek rozwijania sieci bazowej do 2030 roku, natomiast kompleksowej

do 2050 roku. Spośród elementów sieci bazowej dla bardziej efektywnego jej wdrażania i przyśpieszenia

prac nad projektami infrastrukturalnymi o największej europejskiej wartości dodanej ustanowiono

korytarze sieci bazowej TEN-T. Przez analizowany obszar, bądź w jego bezpośrednim sąsiedztwie

przebiegają korytarze Morze Bałtyckie – Morze Adriatyckie oraz Wschód/wschodnia część regionu

Morza Śródziemnego, które wchodzą w skład 9 głównych korytarzy transportowych ustanowionych

na terenie Unii Europejskiej i stanowią priorytetowe osie rozwoju infrastruktury transportowej w UE.

Mapa 4.2.

Sieć drogowa na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2019].

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

81

Elementy sieci bazowej i kompleksowej TEN-T w analizowanym obszarze stanowią autostrada A4,

autostrada A18, droga ekspresowa S3, połączenie drogowe A4/S111 – Zittau – Liberec oraz magistrale

kolejowe E30 (przewozy pasażerskie) i CE30 (przewozy towarowe) w relacji Drezno – Görlitz – Zgorzelec

– Wrocław – Katowice – Kraków – Przemyśl – Medyka. Podstawowy system transportowy na pograniczu

uzupełniają drogi i linie kolejowe doprowadzające ruch do węzłów na sieci TEN-T, czyli tzw. węzły drugo-

i trzeciorzędne. W ramach tych powiązań szczególnie istotne z punktu widzenia prawidłowej dostępności

transportowej są wybrane drogi krajowe i wojewódzkie/landowe oraz linie kolejowe o znaczeniu

regionalnym (mapa 4.2 i mapa 4.3).

Mapa 4.3.

Sieć kolejowa na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2019].

Na analizowanym obszarze zlokalizowane są drogowe i kolejowe przejścia graniczne (miejsca

przekraczania granicy). Do najistotniejszych w powiązaniach drogowych należy zaliczyć następujące

przejścia graniczne: Sieniawka/Zittau Nord, Radomierzyce/Hagenwerder, Jędrzychowice/Ludwigsdorf,

Łęknica/Bad Muskau oraz Olszyna/Forst. Natomiast w ramach powiązań kolejowych występują

następujące przejścia graniczne:

−

Hagenwerder/Krzewina Zgorzelecka/Hirschfelde – przejście graniczne niezelektryfikowane,

jednotorowe, na przejściu realizowany jest tranzytowy przejazd pociągów z Görlitz do Zittau

przez polską stację Krzewina Zgorzelecka; funkcjonuje cykliczny ruch pasażerski;

−

Zgorzelec/Görlitz – przejście graniczne niezelektryfikowane, dwutorowe (obecnie na ukończeniu

elektryfikacja polskim napięciem 3kV prądu stałego); na przejściu funkcjonuje silny ruch pasażerski;

−

Bielawa Dolna/Horka – przejście graniczne zelektryfikowane, dwutorowe; zmiana systemu zasilania

na odcinku granicznym podczas przejazdu; na przejściu granicznym nie funkcjonuje planowy ruch

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

82

pasażerski, jedynie w przypadku robót torowych na linii 14 lub 275, skutkujących niemożliwością

przejazdu przez Żary, kierowany jest przez to przejście objazdem komercyjny „Pociąg do Kultury”

(maksymalnie 2 pary pociągów tygodniowo);

−

Zasieki/Forst (Lausitz) – przejście graniczne niezelektryfikowane, jednotorowe; na przejściu

granicznym funkcjonuje słaby ruch pasażerski, oparty o szczątkową liczbę połączeń.

Obszar pogranicza dolnośląsko-saksońskiego cechował się zróżnicowaną wewnętrzną dostępnością

transportową

21

pomiędzy najważniejszymi ośrodkami miejskimi

22

. W transporcie drogowym najwyższe

średnie prędkości przemieszczania się pomiędzy miastami (powyżej 95 km/h) odnotowano w relacjach:

Jawor – Zgorzelec (104 km/h), Jawor – Bautzen (103 km/h), Radeberg – Jawor (103 km/h), Kamenz –

Jawor (99 km/h), Złotoryja – Bautzen (98 km/h), Złotoryja – Radeberg (98 km/h), Bolesławiec – Bautzen

(97 km/h), Radeberg – Bolesławiec (97 km/h) i Löbau – Jawor (96 km/h). Najniższą średnią prędkością

(poniżej 50 km/h) cechowały się połączenia drogowe pomiędzy miastami: Lwówek Śląski – Lubań

(44 km/h), Jawor – Jelenia Góra (46 km/h), Kamienna Góra – Jelenia Góra (46 km/h), Złotoryja –

Kamienna Góra (46 km/h), Zittau – Görlitz (47 km/h), Lubań – Görlitz (48 km/h), Kamienna Góra –

Bolesławiec (48 km/h), Bogatynia – Kamienna Góra (48 km/h), Kamenz – Radeberg (48 km/h), Lwówek

Śląski – Kamienna Góra (48 km/h), Görlitz – Jelenia Góra (49 km/h), Zittau – Jelenia Góra (49 km/h),

Lubań – Zittau (49 km/h); (tabela 4.4).

Generalnie na podstawie przeprowadzonej analizy średniej prędkości w transporcie drogowym

pomiędzy miastami można stwierdzić, że bardzo dobrą i dobrą dostępnością komunikacyjną wyróżniały

się miasta: Jawor, Radeberg, Złotoryja i Kamenz. Miasta te są zlokalizowane w pobliżu autostrady

A4/E40. Natomiast bardzo słabą bądź słabą dostępnością komunikacyjną cechowały się miasta

w większości położone peryferyjnie na obszarze pogranicza: Jelenia Góra, Lwówek Śląski, Żary, Zittau,

Bogatynia i Weißwasser/O.L., a także miasto Görlitz zlokalizowane w pobliżu autostrady A4/E40

(tabela 4.4).

Również interesująco przedstawia się dostępność komunikacyjna w transporcie kolejowym.

Można zauważyć, że na pograniczu saksońskim średnie prędkości

23

, z jakimi poruszają się pociągi

pomiędzy miastami są zdecydowanie wyższe niż rejestrowane na pograniczu dolnośląskim. Najwyższą

średnią prędkość w komunikacji kolejowej pomiędzy niemieckimi miastami (powyżej 78 km/h)

notowano w relacjach: Löbau – Görlitz (94 km/h), Löbau – Bautzen (88 km/h), Radeberg – Bautzen

(85 km/h), Radeberg – Görlitz (81 km/h), Löbau – Radeberg (80 km/h) i Bautzen – Görlitz (79 km/h).

Dla porównania, najwyższą średnią prędkość po polskiej stronie granicy zarejestrowano pomiędzy

Bolesławcem a Zgorzelcem (53 km/h). Najniższą średnią prędkością (poniżej 25 km/h)

charakteryzowały się połączenia w relacjach: Bolesławiec – Jelenia Góra (17 km/h), Kamienna Góra –

Jawor (18 km/h), Zittau – Jelenia Góra (19 km/h), Jawor – Jelenia Góra (19 km/h), Lubań – Zittau

(19 km/h), Kamienna Góra – Zitau (20 km/h), Kamenz – Żary (21 km/h), Kamienna Góra – Bolesławic

(22 km/h), Kamienna Góra – Lubań (22 km/h), Weißwasser/O.L. – Żary (22 km/h), Kamenz –

21

Dostępność została określona na podstawie minimalnego czasu przejazdu samochodem osobowym i koleją oraz liczebności

połączeń kolejowych (bezpośrednich i pośrednich) pomiędzy największymi miastami analizowanego obszaru według portalu

internetowego Via Michelin

oraz według polskich i niemieckich rozkładów jazdy pociągów.

Stan na dzień: 19.08.2019 r.

22

W analizie uwzględniono miasta posiadające powyżej 20 tysięcy mieszkańców lub będące siedzibami powiatów.

23

Łącznie z czasem potrzebnym na odbycie przesiadki.

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

83

Weißwasser/O.L. (23 km/h), Kamienna Góra – Görlitz (24 km/h) i Kamienna Góra – Zgorzelec (24 km/h);

(tabela 4.5).

Badając wewnętrzną dostępność transportową w transporcie kolejowym osobowym oprócz średniej

prędkości przejazdu ważna jest także liczba połączeń (ogółem i bezpośrednich) pomiędzy

poszczególnymi ośrodkami miejskimi. Również pod tym względem pogranicze saksońskie odznaczało się

korzystniejszą sytuacją niż pogranicze dolnośląskie. W niemieckiej części niemieckiej pogranicza

dla większości relacji pomiędzy miastami liczba połączeń ogółem była względnie duża (nawet ok. 30 par

pociągów w interwałach czasowych co 30 minut), w tym znaczny udział stanowiły połączenia

bezpośrednie. W polskiej części pogranicza połączeń kolejowych ogółem było zdecydowanie mniej,

a udział połączeń bezpośrednich był bardzo niski. Należy podkreślić, że obecnie aż do 3 analizowanych

miast, stanowiących ważne ośrodki miejskie o znaczeniu lokalnym (Lwówek Śląski, Złotoryja i Bogatynia),

nie kursują pociągi osobowe (tabela 4.6).

Tabela 4.4.

Wewnętrzna dostępność w transporcie drogowym na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego

[2019].

Miasto

Jelenia Góra

Görlitz

Bautzen

Bolesławiec

Żary

Hoyerswerda

Zgorzelec

Zittau

Jawor

Lubań

Kamienna Góra

Radeberg

Bogatynia

Weißwasser/O.L.

Złotoryja

Kamenz

Löbau

Lwówek Śląski

Jelenia Góra

E

Görlitz

49

D

Bautzen

69

82

C

Bolesławiec

51 89 97

C

Żary

65 54 63 72

D

Hoyerswerda

67

72

51

84

73

C

Zgorzelec

51

27

87

90

55

74

C

Zittau

49

47

65

70

65

72

51

D

Jawor

46

95 103 87

72

91 104 82

A

Lubań

50 48 90 77 51 79 55 49 95

C

Kamienna Góra

46 85 92 48 71 79 89 88 58 85

C

Radeberg

74

89

80

97

71

67

92

84 103 93

86

A

Bogatynia

50

51

68

76

56

73

56

53

88

52

48

84

D

Weißwasser/O.L.

61 62 61 79 54 56 64 67 89 72 77 73 63

D

Złotoryja

52 92 98 72 65 86 95 76 69 87 46 98 81 83

B

Kamenz

70

82

65

93

69

54

83

79

99

88

83

48

79

61

93

B

Löbau

62 59 52 85 55 69 54 54 96 76 80 88 62 63 88 80

C

Lwówek Śląski

51 59 72 52 59 69 58 55 59 44 48 78 50 63 50 74 64

E

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

84

Bazując na dokonanej analizie średniej prędkości w transporcie kolejowym osobowym pomiędzy

ośrodkami miejski można stwierdzić, że bardzo dobrą i dobrą dostępnością komunikacyjną odznaczały

się miasta: Görlitz, Radeberg, Löbau, Bautzen, Zgorzelec i Weißwasser/O.L., natomiast bardzo słaba

lub słaba dostępność cechowała miasta: Jelenia Góra, Kamienna Góra, Bogatynia, Złotoryja, Lwówek

Śląski, Żary, Jawor i Lubań; (tabela 4.5).

Tabela 4.5. Wewnętrzna dostępność w transporcie kolejowym osobowym według średniej prędkości przejazdu

na obszarze pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2019].

Miasto

Jelenia Góra

Görlitz

Bautzen

Bolesławiec

Żary

Hoyerswerda

Zgorzelec

Zittau

Jawor

Lubań

Kamienna Góra

Radeberg

Bogatynia

Weißwasser/O.L.

Złotoryja

Kamenz

Löbau

Lwówek Śląski

Jelenia Góra

Görlitz

31

Bautzen

35

79

Bolesławiec

17 53 55

Żary

30 37 30 42

Hoyerswerda

31

64

26

46

26

Zgorzelec

31

60

59

53

38

56

Zittau

19

49

34

30

28

29

32

Jawor

19

46

50

48

47

48

47

29

Lubań

32 41 47 28 41 47 41 19 27

Kamienna Góra

37 24 29 22 26 25 24 20 18 22

Radeberg

39

81

85

63

36

26

70

60

42

49

35

Bogatynia

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Weißwasser/O.L.

37 77 30 44 22 27 59 52 34 45 33 37

-

Złotoryja

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Kamenz

29

44

32

43

21

30

41

41

30

30

27

53

-

23

-

Löbau

32 94 88 55 32 34 60 32 34 39 29 80

-

44

-

38

Lwówek Śląski

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

85

Tabela 4.6. Wewnętrzna dostępność w transporcie kolejowym osobowym według liczby połączeń na obszarze

pogranicza dolnośląsko-sakońskiego [2019].

Miasto

Jelenia Góra

Görlitz

Bautzen

Bolesławiec

Żary

Hoyerswerda

Zgorzelec

Zittau

Jawor

Lubań

Kamienna Góra

Radeberg

Bogatynia

Weißwasser/O.L.

Złotoryja

Kamenz

Löbau

6/8

-

7/8

31/28

-

31/28

Bolesławiec

17/15 9/10

9/10

-

-

-

Żary

10/9

8/7

8/6

9/8

-

4/4

-

-

Hoyerswerda

6/7

9/25 13/25

7/8

6/6

-

9/9

-

-

-

Zgorzelec

7/8

15/15 15/12 11/11 6/6 10/7

-

15/15

3/3

0/1

5/5

-

Zittau

12/9 17/17 31/34

9/9

6/8 26/16 9/14

-

17/17

-

-

-

-

-

Jawor

9/11

6/5

8/5

9/7

8/5

6/5

7/6

7/5

-

-

-

-

-

-

-

-

Lubań

8/8

15/11 15/11 9/11 6/8 14/7 17/12 14/9 6/9

1/1

7/6

-

9/9

-

-

7/6

-

-

Kamienna Góra

7/7

7/7

7/4

7/9

8/6

5/4

7/5

7/8

7/5

7/5

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

Radeberg

7/10 30/28 30/28 10/9 7/9 17/19 12/15 20/28 5/6 11/15 5/8

-

22/19 22/19

-

-

-

3/3

19/19

-

-

-

Bogatynia

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Weißwasser/O.L.

6/9

19/19 17/16

9/9

7/8 24/18 11/15 16/16 5/7 10/15 4/7 18/16 X

-

19/19

-

-

-

-

-

16/16

-

-

-

-

X

Złotoryja

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Kamenz

7/8

19/19 19/19

8/9

7/8 17/17 9/14 12/19 5/6 8/14 5/6 19/19 X 11/17 X

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

-

19/19 X

-

X

Löbau

6/8

31/28 28/32 10/9 7/8 18/10 12/15 24/26 5/6 11/15 4/7 28/30 X 16/17 X 19/19

-

31/28 28/32

-

-

-

3/3

-

-

-

-

19/22 X

-

X

-

Lwówek Śląski

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

86

POTENCJAŁY I BARIERY ROZWOJOWE W ZAKRESIE SFERY PRZESTRZENNEJ

1)

obszaru pogranicza;

2) istotne

(Jelenia Góra, Görlitz,

Bautzen, Bolesławiec, Żary, Hoyerswerda, Zgorzelec, Zittau, Jawor, Lubań i Kamienna Góra)

oraz znacząca liczba miast małych i bardzo małych;

3)

;

4)

, służące poprawie spójności systemu transportowego Europy;

5)

we Wrocławiu,

Dreźnie oraz Lipsku;

6)

.

1)

na tle regionalnym (w stosunku do województwa

dolnośląskiego i Saksonii);

2)

pogranicza – większość miast skoncentrowana

w południuowej części obzszaru;

3)

po stronie polskiej i niemieckiej;

4)

;

5)

w rejonie Pieńsk – Deschka

i Bogatynia – Hirschfeld;

6)

na odcinku Olszyna – Golnice;

7)

(połączenie

korytarzy Morze Bałtyckie – Morze Adriatyckie i Wschód/wschodnia część regionu Morza

Śródziemnego).

 

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

87

PODSUMOWANIE

Pogranicze dolnośląsko-saksońskie stanowi znaczący region w przestrzeni Europy Środkowo-

Wschodniej, obejmujący spory zasób ludnościowy województwa dolnośląskiego i Saksonii. Jednocześnie

obszar ten wykazuje szereg deficytów i barier rozwojowych, które wymagają podjęcia działań w ramach

prowadzonych regionalnych polityk rozwojowych, czy też europejskich instrumentów wsparcia

o charakterze transgranicznym.

Obie składowe pogranicza – część dolnośląska i część saksońska – charakteryzują się zdecydowanie

niższą gęstością zaludnienia od regionów, do których przynależą (województwa dolnośląskiego

i Saksonii), co wskazuje na peryferyjność obszaru pogranicza względem najistotniejszych obszarów

wzrostu – tj. gęsto zaludnionych miejskich obszarów m.in. Legnicy, Wrocławia, Drezna i Lipska. Ponadto

obszar pogranicza cechuje się wyraźnym zróżnicowaniem przestrzennym poziomu zaludnienia – część

północna obszaru jest zdecydowanie słabiej zaludniona od części południowej.

Pogranicze dolnośląsko-saksońskie stanowi obszar regresyjny demograficznie, mający wyraźną

tendencję do wyludniania się. Ten niekorzystny kierunek zmian liczby ludności zaznacza się zarówno

po stronie niemieckiej badanego terytorium, jak i po stronie polskiej, choć należy podkreślić różną

intensywność zjawiska – w części dolnośląskiej spadek liczby ludności jest relatywnie mniejszy

niż w części saksońskiej. Ponadto na pograniczu zaobserwowano niemal 2-krotnie wyższy spadek liczby

mieszkańców na obszarach miejskich niż na obszarach wiejskich.

Badany obszar posiada niekorzystną strukturą ludności według wieku na tle europejskim i regionalnym

(w relacji do województwa dolnośląskiego i do Saksonii), cechującą się względnie wysokim udziałem

ludności starej zwłaszcza w części saksońskiej pogranicza, a także stosunkowo niskim udziałem ludności

młodej. Należy zaznaczyć, że zdecydowanie gorszą strukturą ludności według wieku wyróżnia się część

niemiecka pogranicza, która wyróżnia się m.in. względnie wysokim udziałem ludności w wieku

poprodukcyjnym.

Zmiany liczby ludności w wieku poprodukcyjnym występujące na pograniczu dolnośląsko-saksońskim

w ostatniej dekadzie potwierdzają postępujący proces starzenia się społeczeństwa. Prognozuje się także,

że niekorzystne tendencje zmian ludnościowych pogłębią się jeszcze bardziej w perspektywie

do 2030 roku.

O pogarszającej się sytuacji ludnościowej na obszarze pogranicza dolnośląsko-saksońskiego świadczą

również ujemne wartości przyrostu naturalnego i salda migracji w większości gmin. Na tym tle

wyróżniają się jedynie zaliczone do typów rozwojowych polskie gminy położone wokół największych

miast badanego terytorium (m.in. Jeleniej Góry, Bolesławca, Żar, Jawora i Kamiennej Góry), co jest

głównie związane z zachodzącym procesem suburbanizacji.

Pogranicze dolnośląsko-saksońskie cechuje się niskim poziomem dostępu do usług publicznych,

zwłaszcza po polskiej stronie granicy. Zjawisko to objawia się głównie poprzez relatywnie niską

dostępność do lekarzy i lekarzy dentystów, znacznie niższą liczbę łóżek dostępnych dla pacjentów,

a także bardzo niską dostępność do placówek pomocy społecznej.

Obszar pogranicza charakteryzuje się niskim poziom zasobności ekonomicznej i warunków życia

mieszkańców, szczególnie widocznym w polskiej części analizowanego obszaru. Fakt ten potwierdza

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLĄSKO-SAKOSŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

88

także znacznie niższy poziom wynagrodzeń mieszkańców dolnośląskiej części pogranicza w stosunku

do średniego poziomu notowanego w regionie.

Pogranicze posiada wybitne walory środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego, będące szansą

na rozwój różnych form turystyki (w tym np. turystyki sentymentalnej). Ponadto wspólne dziedzictwo

kulturowe i historyczne transgranicza tworzą podwaliny do budowania współpracy i tworzenia wspólnej

marki turystycznej opartej na stosunkowo równomiernie rozwiniętej sieci obiektów zbiorowego

zakwaterowania. Należy podkreślić wzrastającą liczbę korzystających z noclegów po obu stronach

granicy (z niewielką przewagą w części polskiej) świadczącą o wzroście zainteresowania turystów

obszarem pogranicza.

Obszar pogranicza cechuje się słabą kondycją makroekonomiczną, co uwidacznia się poprzez

zdecydowanie niższe wartości PKB na mieszkańca w poszczególnych jego częściach (dolnośląskiej

i saksońskiej) odniesione do poziomu regionalnego i krajowego. Przytoczone fakty wskazują

na dywergencję w rozwoju gospodarczym, czyli dalszą peryferyzację gospodarczą obszaru pogranicza

dolnośląsko-saksońskiego zarówno w układzie makroregionalnym, jak i w układzie regionalnym – na tle

województwa dolnośląskiego i Saksonii.

Na pograniczu występują obszary o wysokim poziomie bezrobocia, obserwowane w szczególności

po niemieckiej stronie granicy w ośrodkach miejskich oraz po polskiej stronie uwidaczniające się

zwłaszcza w kilku powiatach (złotoryjskim, jaworskim, lwóweckim i żarskim). Ponadto zaznacza się

niekorzystna struktura bezrobotnych według wieku, w szczególności w niemieckiej części pogranicza,

przejawiająca się stosunkowo wysokim odsetkiem bezrobotnych powyżej 50 lat w ogóle bezrobotnych.

Znamienną cechą pogranicza dolnośląsko-saksońskiego jest znaczne zróżnicowanie przestrzenne liczby

pracujących po obu stronach granicy (część saksońska skupia aż 2/3 ogółu pracujących na obszarze

pogranicza), a także wyraźne dysproporcje pod względem liczby podmiotów gospodarczych (w części

polskiej obszaru funkcjonowało ponad 3/4 ogółu firm). Przytoczone fakty świadczą o bardziej

rozdrobnionej strukturze gospodarki w polskiej części badanego obszaru, w której kluczową rolę

odgrywają mikroprzedsiębiorstwa.

Pogranicze na tle regionalnym odznacza się stosunkowo niskim poziomem przedsiębiorczości. W polskiej

części obszaru odsetek osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą w liczbie podmiotów

gospodarczych ogółem jest niższy niż na Dolnym Śląsku, a w niemieckiej części udział pracujących

na własny rachunek i w ramach działalności rodzinnych odbiega „in minus” od poziomu w Saksonii.

Pogranicze dolnośląsko-saksońskie charakteryzuje się policentryczną siecią miejską, ale o dość znacznym

zróżnicowaniu w zakresie rozwoju miejskiej sieci osadniczej w układzie lokalnym oraz nierównomiernym

rozmieszczeniu miast na badanym obszarze. Większość miast koncentruje się w południowej części

pogranicza, co uwidacznia się w gęstości miejskiej sieci osadniczej. Na pograniczu funkcjonują istotne

ośrodki miejskie o znaczeniu regionalnym i subregionalnym (Jelenia Góra, Görlitz, Bautzen, Bolesławiec,

Żary, Hoyerswerda, Zgorzelec, Zittau, Jawor, Lubań i Kamienna Góra) oraz znacząca liczba miast małych

i bardzo małych.

Analizowany obszar posiada korzystne położenie na przebiegu głównych powiązań transportowych

w relacji wschód-zachód. Podstawową sieć komunikacyjną na pograniczu tworzy infrastruktura

transportowa stanowiąca Transeuropejską Sieć Transportową TEN-T, służąca poprawie spójności

systemu transportowego Europy. Dodatkowym atutem jest położenie w zasięgu oddziaływania

międzynarodowych portów lotniczych we Wrocławiu, Dreźnie oraz Lipsku. Niewątpliwie wśród

ANALIZA SPOŁECZNO-GOSPODARCZA DOLNOŚLASKO-SAKSOŃSKIEGO OBSZARU POGRANICZA

89

mankamentów systemu transportowego można wskazać różnice w zasilaniu trakcji kolejowej po stronie

polskiej i niemieckiej, brak elektryfikacji linii kolejowej 6212 na odcinku Drezno – Görlitz, brak drogowych

przepraw mostowych przez Nysę Łużycką w rejonie Pieńsk – Deschka i Bogatynia – Hirschfeld, zły stan

techniczny jezdni południowej autostrady A18 na odcinku Olszyna – Golnice, a także brak włączenia

autostrady A4 (Drezno – Legnica) oraz magistrali kolejowej E30/CE30 (Drezno – Wrocław) do głównych

korytarzy transportowych w ramach sieci bazowej TEN-T (połączenie korytarzy Morze Bałtyckie – Morze

Adriatyckie i Wschód/wschodnia część regionu Morza Śródziemnego).